Sunday 22 January 2012

Zan Nih Darjeeling Ah




SIR S.K. ka Hindi Teacher ua a panlai; pawl VII-VIII vel ka hihlai a Hindi Subject a Darjeeling a nopdan ka zillai uh ka phawksuah hi. Puja Holiday hun lemchang a la in 2nd Oct. 2011 in Siliguri a ka invengte zui in Darjeeling ka va pha hi. Bolero a hun bangtan hiam ka tainung un Rohini (Darjeeling Dist.) ah singpi dawnvel in leh Momo ne in 15 Minutes vel ka khawl ua, ka dakvel chia'n mun nuamtak ahihdan ka mu hi. Tourist khenkhat a Scenery lem kilakpih bang a hong ompah a, "Khaih! Khaih! Pah zozen, mun hoihzaw tampi maban ah om hia..." ka chi sim hi.



Kurseong taang ka luttouh ding kuan un meipi bang ana zaam zilzial a, khua bang a hong votsim didi hi. Kurseong ka tun un nisa dawk zoulou khop in mei ana ziing liliai a eilam a Krismas nipizing mahbang thithiai in a puante uh innkong khong ah ana phoukhia ua, keu zou zelsam hi'nteh maw, ka chisim hi. Darjeeling Toy Train ging thutthut a hong taisuk, a sung a mi-sam sau ngihngiah bang sam kaang biabua a tu tiltelte bang a Tawlet apan a kimu thei a, ka taitum san uhi.


Mualtung a meipi kaai kigalmuhte' kawm a luttou a, pelta ka kisak chiang in ka malam uah meipi dan (layer) dang ana kaaizel hi. Huchi'n mual pang vial toutou in lampi kochik taktak bang a taai in; akal a nisa zual leh akal a meiziing sahtak lak a Fog light zang kawm in khoneu tuamtuamte peeltou in dakkal 3 vel ka tainung un Darjeeling Town ka tung uhi.


Sun-an nezou, Tumsong Tea Estate (TTE) manoh in ka taai nawn uhi. Darjeeling Town sung ka pelh un lampi ana se naksim hi. Altitude sangtak apan mun niamlam manoh in ka taisuk kuaikuai nawn ua dakkal 2 vel ka taizoh un kisawi depdep, kising leleuh kawm in TTE a ka hohna ding khua ka tung uhi. Taisuk kuaikuai chih hang in ka nuailam pek uah kho neuneu bangzah hiam ana om suksuk lai hi.


TTE bel amual-amual a singpi kichiinna, mual bangzah hiam kigawm ahi. Hiai Estate sung ah khota bangzah hiam a om a, agam leipek zil-in a sanna deuh, a niamna deuh a teeng pawl om uhi. Mobile Technology in gamteng zelsuak ahi ngei dia mualtung a Mobile Tower muhding om tiltel hi.


Tawlsim mahle'ng khovot ziak in ka kisil ngamkei a; khut leh khete sil, mai-phiat in ka kihahsiang thoh hi. Tui-kai siang kilkel in, a votziak in hon tawp piansim hi. Green Tea chiikdeuh a kibawl dawn in, ka tawldam uhi. Ka zi houpih ut a Mobile ka lakkhiat leh Battery ana bei siang kikeuh hi. Vangphathuaitak in khota neu chihchikte natan ah Electric tungsuak ana hi a, Mobile ka charge pah hi.


Vot sasim in anhuan-inn ah ka va lutleh thuk ah tuilum ana suang ua Cooking Gas leng ana nei zomah uhi. Ka tunna-pa NC Rai, TTE a Primary School a Asst. Headmaster ahi. Army (Signal Corps) apan a Pension nung a Teacher nna seemdan ahi. Tapa nih a nei a, a-upa zaw in zi neita hi. A pa NB Rai, kum 96 a upa teek khikhiai leng hiai school apan Headmaster ana pension-dan ahi. Pu NB Rai a khosung ua mi upapen ahihman in a khomite a' vualzawlna ngen a va hohsekdan uh ahi.


Hindu sahkhua a zui ua, room teng ah Sai Baba leh a pathian limte uh taak uhi. "Sai Baba sita hilou maw. Na biabia lai ua.." ka chihleh, "si mahleh a taktak a hinglai ahi" chi'n hon dawng uhi. Christian sahkhua ka genpih patleh, Sahkhua tengteng kibang ahi, hon chi uhi. Ke'n bel Jesu Kris kia pathian-tak ahihdan ka genpih a agingta deksuai kei uh. Huchi'n ann neek a hong hun a, Lawi-sa limtak ka meh ua, meh chi tuamtuam dangle a hon thuuk uhi. Lawi-sa Ser a Rs.120/- man ahi.


Ann nezou TV ka en ua, Cable line bang leng tung zomahdan ana hi. A lakman kha-khat in Rs.150/- ahi a, Channel bangle 43 vel om hi. Thu vantang ka houlim kawm ua, huchi'n zaan leng a hong sawt simtaak toh ka lum uhi.


Siren ngaihtak a ging in a hon phawng a, ka dakvel leh khua ana vakkhin hi. Thou peih tuanlou in ka lumlai a; chi pumnat leh gawlna kithuah kho omdan kikhek-guih in a hon hitang sak hi. Siren ngaihtak in a hong ging nawn a Sana ka etleh 7am ana ging a, thoukhia in, "Tua ging bang a?!!" chia ka dotleh, "Tea Garden a nasemte daak ahi. 6am a athou hakte phawnna a gingsek, 7am a Warning Bell-dan a gingzel.. leh 8am a hong ging nawn di; huaichu nasep kipat hun, chihna. Tuadan a Lunch hun leh 4pm a tawpna dak hong ging nawnlai ding," hon chi uhi.


Breakfast ka nekzoh un Tea Garden ka va fang uhi. Singpi kung buk-a-buk hing dipdip zomah, amual-amual a kiphah ziaizuaite i muhchia'n lungsim a tawldam petmah. Singpi kungte kaal ah Tangkuangteh leh loupa dangdangte azaam toh, apou toh...a leipeek a hing didip a avangkim in singkung lian simsim a pou zilzial hi. I tunglam - huuuipek, muhphaklouh tan leh i khanglam - keensuk didiai, a tawp muhphaklouh tan in singpi kung a dim hi. Hiai keensuk hihiai singpi huante tung ah leengthei kihi henla Muvanlai bang in kileeng diaidiai leh nopchi na tel e! Master Khamsuan Guite' laphuah, "Gam khuva bang a leeng thei hileng leeng nuam veng..." chia awih ngoihngoih di'n a hoihtel!!


Damsung-khosak ngaihtuah leh thil dangdangte kiphawklou in lungsim a thoveng petmah mai hi. Digital Camera, HandiCam chihte nei hileng nitum-dong lemla den nuam hi na'ng e aw.. Khupching sihnung a Ngambawm sing khe dia kisa singlek a tuanglai Khupching' kha khuaimu bang a leeng a ava velh diaidiai lai a Ngambawm in nop a sak dingdan bang ka ngaihtuah kha a; kei leng nuamsa a hi didiai sam keive aw. Huhuis!!


Thoveng kisa a nuamsatak a ka omsung in hun sawtpi ana pailiam man ahi ding, saupi petmah ka fang man uhi. Gammaang pianlak ka hong tung ua ka vaakpihpa kiang a ka dotleh, "Hiai gammaang Tea Estate dang toh kigiitna ahi" hon chi hi. Khaugui in a velh singkung lianpipi bang a om a Gua, nahtang leh sing chi tuamtuam a tam hi. Singthupi kung ding pian simsim khong leng kigalmuh thei hi. Ahi taktak diam, chih chu ka theikei. A vangkim in tui-phul dawntheih maileh kilawm gaw-phel a kizawl a om a, luita leh tui-tuakkhia pian, lianlua chu hilou, khong leng om hi. A singpi huansung hi'n gammaang lak hitaleh sing kiphukna ma didan ka mukei a, siikpek pan didek a 'Save Trees. Plant more trees' chih kigelh kitaak muh ding a tam hi.


Khelahpi in ka kiknawn ua, inn ka tun un sun-an a nek-hun geih hi. Ka vaakna uh gimsim ka hi dia, lunch nezou ka ihmu kha hi. Nitaklam nineem in khosung ah ka vaak nawn ua, TTE-te' Primary School, Dispensary leh Creche house hoih taktak kinai chikchik in a na om tiltel uhi. Dispensary ah semtu leh ki-ensak damlou tamlou ana om ua, Creche house ah naupang neu chikchik nuamsatak a kimawlte leh a enkolte ana om uhi. Primary School bel Puja suti a puanziak un kikhak hi. A pamdeuh ah Tea Factory liansim ana om nawn hi.


Tea Factory In-charge, Mr. Sunil Chhetri, toh sawtsim ka kihou uhi. Singpite bawldan (process): Plucking, withering, rolling, fermentation, sorting leh packaging chihte ban ah singpite a hoih seemna dia leihoih a piakdan uh bang, pruning (a kung tandan) chihte hon hilh a, "Ana chiam in..." chi'n Green Tea tamlou hon hawm hi.


Nitak-ann nekzoh in van poimoh lei ding nei in Dawr ka va hoh uhi. Khota chilou in van ana buk mahmah a ka kanpeuh ana omkim hi. Lupding kuan in inn neipa kiang ah a khua uh nuam ka sakdan leh ka tung ua a siamna ziak un kipahthu ka gen hi. Khota chilou in Electric a tung a, mit ngeilou zomah. Tui nuam lai, galmuang zomah. Thil khat kia poimoh uh hi'n ka thei, huaibel Lampi hoihtak.


Bangzahta in nuamsa mahle'ng ka gam ahikei, ka intek theikei. Intek hi a ka kikoihna Zodawn: Aibulon, Thanlon chihte Tipaimukh Road tawn in 1989 kum in ka va hohkha a huainung ka phakha nawnkei. Guite Road lam ah Singngat tan kia ka phakha. Zo huihkhisiang diik ut-in Zodawn va pha nawnleng hiai Darjeeling khota a anuamsaktu infrastructure-te ana om saam diam??, chihte ngaihtuah in khelahtak in ka kiknawn hi.


©Lian Suantak @06/10/2011


[Niteng nasep a buai kisa a tawlsim chiang bang in, achang in, huihsiang diik di'n khota khong a zinkhiak chiinchi hi'n ka thei hi. Hiai  Darjeeling tanggam a singpi-huan va et bang kithaman petmah ka sa. Mihing pilna a planning sangmah a Pathian in lei-maai a bawldan leh a sung a sing chi tuamtuam leh paak kilawm taktak a siamte bang etlawm petmah hi. Tu'n bel Silguri, West Bengal a ki-posting kha nawnlou ahihchia'h chikchia'n hunlem ka mu nawn de aw, chia duhthu saam ahita mai hi.


Tuma deuh in Sir NC Rai in sms hon khaak a, Pu NB Rai, 22Jan, 2013 a si ahihdan hon hilh a, ka suun mahmah hi. Upa lamte kha singbang a gen ding hileh a 'gil' hoih taktak paai hi unchin manpha petmah; a thuhilhna ubang zuihdia hoih tampi om hi a, akhote' ngialngial un chaanlian mahmah ding un ka gingta hi.

Pichin nung in Zodawn ginatak in ka pha khakei a hive'n eigam leng kilawm mahmah di'n ka gingta hi. Khenkhatte'n, 'i gam ah singlian chih ding pi le om nawnkei. Sing-leh-gua kihah saatlua,' a chihbang uh ka za a, amun va pha hileng a gen bangzen uh ahi diam, ka chisim hi. Zodawn taang kilawmtakte en di'n ka hong phasin ahi. Khupching leh Ngambawm tangthu a singkung liantak Ngambawm in a va khiat kigenpen (bangkhop hizen kei lehle) i Zogam ah singlian leh gua manpha taktakte muhkhak zaw om saam di'n ka gingta hi.

Tuiliam lui, Tuivaai lui, Ngazaam lui kigente leh a sung a singtang nga chia i gen mangmoh uh chikchia'n a mun mahmah ah ka va nekha saam diam? A minthang Tuivai tengkol bangle a luui mahmah ah va kisawk theileh ka uttel. Zomi-te chiamtehna huai Phualva len ging khong zaakphak in a om diam aw! Sokngei paakte huih in a muutling a vuang ngelngelte khong mit a muhtheih di'n omlai mah inteh maw?? ~Enlarged @04/6/2013]

No comments:

Post a Comment