Monday 18 July 2022

LAIMAL 'AW' LEH 'O' KAAL

 

"K'on tung pah di”

“Hon kuanta ve”

“Hon mulou na mo?"

 

Hiai a tung a kigelhte etsakna ahi. Hilehle huai bangsim a zang om sek hi.

 

"K'on tung pah di" leh "Hon kuanta ve" chia gente naupangchikte kia hi nawnlou in, nungak-le-tangval hialte bang leng huchi dan a pau om uhi. Huai phet leng hilou in college, Sunday school leh school khawng a sinsaktu bang a pang thei pawl bang leng om zomah diing uhi.

 

"K'ong" sik a "k'on" leh "hong" sik a "hon" zang i chih tangpite AD 1990 (?) nung a piang a khangthak zodeuhte hi un theih theih hi. Tuate tu in kum 30 bang valta uhi. A kum un graduate khin in Masters bang leng zou thei hita uhi.

 

Tuate sang a khawk zolai ahihleh, "Hon mulou na mo?" chia gelhte hi ua, amaute 'O' leh 'AW' zatna theibuaite hi uhi. Hiai 'AW' leh 'O' zatna theibuai i chihte a tung ate sang a upazote hi zosim uhi.

 

Hiai 'AW' leh 'O' zatna theibuaite'n lai a gelh chiang un 'victory' bang 'zawhna', 'paying a visit' bang 'hawh' chi'n gelh heihawi mai uhi.

 

Hiai 'AW' leh 'O' zatdan dik in gelh lehang 'victory' bang 'zawhna' chia gelhlou in 'zohna'; 'paying a visit' bang 'hawh' chia gelhlou in 'hoh,' chia gelh diing hihang.

 

PLS in 1967-68 kum a laimal 'O' gindan bawllem a, 'O' gindan leh 'AW' gindan i kibatsakkhak ziak ua theibuai pawl ki-om hi di'n um ing. I sim chia 'O' gindan leh 'AW' gindan kibangsak hinapi; 'O' pen 'tomgin' diing leh 'AW' pen 'saugin diing chih i behlapna uah, a behlapna kimangngilh sek bang hi.

 

~ Sumthanlian Suantak  

Nisim: 2022 kum Ziingkha 25 ni (25th May 2022)

NU, K’ON IT LUA. NU, K’ON NGAI LUA

 

EBCC Delhi | Nute’ ni (15th May 2022) a simkhiak diing thugelh…

 

Hiai leitung hinkhua zang dia na sung apan na hon piankhiaksaklai in haksatna leh natna tampi na thuakte ka suutkhe zoukei hi. Na gilsung a kha kua ka omsung in kei ziak in haksatna tampi na thuak a, na duh-le-deihte bang ne ngamlou in, na duh hetlouh thilte bang leng ne mai hi diing hichin a maw, nu. A haksa mah diing maw, nu. Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

Ka hong piankhiak a kipan kei ziak a haksatna na tuahte a tam mah di maw, nu. Ka zunkawtte hon kheksak pahpah in, khovot chiang in n’on tuamlum zel hi. Na angsung ah ittak in na hon pombelh zel hi. Na anglum a n’on pom a nuam lua, nu. Na nung a n’on puak chiang in nuam sa lua in, ka ihmu pah zel hi. Ka lung a muang lua. Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

Khebuanpi toh lupna a ka kal chiang in leng na hon sawnkhe ngeikei a, na ta ka hihna ziak in na hon silsiang zozel hi. Ka damlouh chiang in leng na hon keem zel hi. Damdawi-inn bang ah n’on taaipih zel hi. Nu, kei ziak a zan ihmu lou a na om hun a tamthei mah diing maw? Nu, kei ziak a na lungkham hun a tamthei mah diing maw? Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

Ka lawmte ka phaklouh diing lau in, school hoih taktak ah na hon kaisak ua, school ka kai chiang in leng puan sawpsiangsa kia hilou in a nawtsiangsa n’on silhsak zel hi. Laibu hoih taktak na hon leisakte a manpha lua, nu. Ka kimawlna van diing, silh-le-ten, neek-le-taak ka poimoh bangkim n’on suktuahsakte khawng thupi ka sa lua hi. Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

Na nawitui in n’on vaak a, kei aa di’n an limpen leh bukimpen ahi, nu. Na angsung ah n’on pom a, na hon kepnate manpha lua eive, nu. Ka damsung daih diing n’on itna a thupi lua. Pathian thu n’on hilh zel a, n’on thuumsaknate mantam sa lua ing, nu. Hiai leitung ka khen chiang in leng vangam ka tun diing hon deihsaklai hichin a maw! Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

School ka kai dek chiang a na hon thuumsaknate, zingkal thoh chiang leh zan chiang a na hon thuumsaknate’n lampi dik ah hon pi zel uhi. Khitui kaikawm a na hon thuumsaknate.. lauhuai apan kei hon humbittu ahi a, ka lung a muangsak mahmah uhi. Nu, kipahthu gen siamlou in, gengen theikei mah le’ng hon thuumsak gige in aw. Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

Kihahsiang diingdan, kizep diingdan, lam tuamtuam a om diingdan na hon sinsakte’n ka hinkhua hon lamzangsak diing in ka gingta a, tuate ka lungtang ah ka vom diing aw, nu. Na hatlouh a, na teek chiang in kei leng nang chia phata diing hi ing a maw, nu.. Huai hun chiang in Pathian hatna muang in itna toh k’on keem diing aw. Nu, k’on it lua. Nu, k’on ngai lua.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2022 kum Ziingkha 3 ni (3rd May 2022)

BANGZAHTA A KUULMUT KUUL HIAM?

 

Namdang toh tengkhawm leh kithuzaktuah a kikawmtuahte i hihman un a gentu in ama' pau zang in gen zel mahleh a ngaikhetute khualna in a pau uh a va zatpih a kuulna om sek hi. Tua ziak in ei pau kia toh khosak theih hi gige lou ahihman in pau tuamtuam kilaktuahna nasatak om hi.

 

Tua bang ahihlai in mi pau i koppih leh zatpih tampi om a, mi'n leng ei pau hon koppih leh zatpih uh tampi om veve hi. A hon koppih tam zohpeuh uhleh i pau hat leh tungtuang bang hi. Ahi a, a zangtute veeksiamdan zil in huai .... mi'n hon koppih i pau i chih pen khangthakte'n midang aa sakkhak theih leuleu hi.

 

Tua ziaktak in pau mansak theih in khansak theih leng hi zel hi. Pau kia hilou in tawndan leh ngeina leng mi aa zui dia i kibawllem a kuulna om a, mi'n leng ei aa zui dia hong kiphahniam uh a poimohna mun om hi. Namdang toh zi-le-pasal a kineihna leh inndongtavai a kihounate diak ah mi’ paidan va zuih theih kuul lua hi.

 

Bawllem luat ngai khollou a kilang, midang toh kituahsak leh bawllem (compromise) ngailou i laamdante (cultural dance, traditional dance) bang a hoih zodiing deihna leh mit-hiip in mi mitlaleh chih deihman in bawllem (modify, modernise) toutou kihi, asiat-aphat thu genlou in.

 

Tua ziak in pau-le-ham, tawndan-le-ngeina thilte ah bangzahta a kuulmut kuul hiam chih theih haksa hilou hiam?

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2022 kum Ziingkha 10 ni (10th May 2022)

ETLIAMTHOH DIING MO, BANGLOH DIING?

 

Pu Raja Goukhothang Guite’ sihdan thuthak tunai a hong kivawkkhia in i bouruak luahdim hi. Nidang pek apan i na kihilhdan diklou bang a gen a hong om pen valh haksa sa kitam hi. A ziak bel tulai a heutu khenkhat in a hon veekdan uh i etleh i pi-le-pute’n akhang-akhang a i innpipa uh pu Raja Goukhothang Guite sihdan hon na hilhte uh thuzuau leh phuahtawm suaksak hit-het uhi.

 

I pi-le-pute’n hon na vaikhah thu mah lah ei singtangmite’n thutak a i na pom hi a; Meitei-te apan bawlsiatna i tuah touhtouhte uh khasiatpih in, nelhsiah a om ka hi uh chia i panna leh dinna uh taklangtu di’n pu Raja Goukhothang Guite zekhem a mat leh thah a omna i gen sek uhi. Nelhsiah leh nehdeen in i om ua, tua i tuah lelte uh a tawpna a hikeilai maithei!

 

Pu Raja Goukhothang Guite sihdan toh kisai a tuma a phualpi solkar leh Manipur solkar kiang a i dinnasate uh zuau ahi chia eimah zuaugenhat bang a kipuangkhia a, ei-le-ei kitoleem kibang hilou hiam, chi ing. A bang thu za a, gendan-vekdan thakthak a veek mahmah leng i hi diing uh aw, chih in om hi. A Meitei-te mah in leng i pi-le-pute hon hilhdan a niallam uh leng zaak hilou hi.

 

Tua bangzah a social media a phunnawina a omlai in eisung a koi pawlpi mah heutute apan tulai a thuveek thak toh kisai diklou sakna leh mohsakna thusuah zaak in omlou bang hi! Ahihleh tulai a thuthak-lathak kigen pen i nam minsuang a pawlpite’n pompih leh hoih sakpih mah uh ahi diam, chih in om thei hi. I pi-le-pute’n thuzuau hon na hilh ua, zuau mah kipesawn nilouhkha i hi uh maw?

 

Inn peuh va haal a, kuahiam va khoih a, sisan i suah chiang kia ua issue a koih pante mah kibang hi. A thu a genlou a, khuttum toh kuante i hihna uh kikheng nailou zaw a bang ve. Diklou sak ziak a social media a gelh ngam diing leng banglou khop in Police-te bang i zang zomah uhi! Soiselna i neih in leng zuau toh polhkei mai le’ng zaw! Kisoiselna dik in kisoisel ni.

 

Thil paidan et in ei-le-ei mah kikhoih leh kitauhtuah diing kibang hi. Siingta’n gaal apan hon nuihsan diing ua, i puuk tamleh ei mah a zaang diing zaw hi lel hang maw! Tua bang ahihman in etliamthoh diing mo, bangloh diing?

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2022 kum Ziingkha 9 ni (9th May 2022)

LAWM MUAMUANG LEH U HAUTHANG SUUNNA

 



Poithei e aw, maizen! Lawm Muamuang (kum 42 | sihni 15th Jan. 2022) in hon omlouhsan leng poi sakna toh kidim in gen diing leh gelh diing leng kithei zezen lou hi a...

 

Tua u Hauthang (kum 50 | sihni 17th Jan. 2022) in hon beisan chih zel. Poi lua. Mihing vaihawm hileh zaw hun nailou lua hi a. Poi petmah e.

 

Lawm kichi ka neih tuung in Muamuang ahi a, ahih keileh Muamuang ka theihleh lawm kichi bang ahia chih ka theih kiton hi. Imphal apan ittute'n a luang hon potou a, vuikhiak ahih tan kia hilou a tuni dong a ittu hau hau lolai.... Muamuang ka suun mahmahlai in u Thang leng ithuai hina tel e.

 

Muamuang in mi tampi hihlim a, nui saksak thei ahih bang in u Thang in mi tampite amau khe a dingsak in a khosakna diing uh siamna guan hi.

 

A nihnih un ka phaaklouh leh hichia bei mai di'n phalhuai lou hi na maizen uh e.

 

Muang leh u Thang, nou zaw a tawldam na hita mai ua maw... Sianmang anglai ah dawnbang tuak ni uh aw.

 

Hun-le-nite a hong liam dia... Belamnou Mang' leenna ah a na tutkhawl un aw. Na kiang ua ka hong pai hun uh om saam diing hi.

 

'Leeng diamdiam uh houlungtuak in..'

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2022 kum Theinousihkha 17 ni (17th January 2022)

Friday 15 July 2022

LITERATURE ADIA HUN POIMOH A HI DIAM?

 

Ei Paite mite lak ah Khristmas leh Kumthak hunte lawm a Biakinn zuan nuam a tamzaw kihi di'n um ing.

 

Khristmas leh Kumthak hunte pen i literature ua di'n hun poimoh mahmah leng suak hi. Hiai bang hunbite a hong tun chiang in bangchidan hiamhiam in i kisakhol zel uhi.

 

Saptuam tamzote bang in a voutuam in i Biakinnte uah vaiguan i bawl ua, banner leh lai bang i taakkhe zel uhi. Mi khenkhat bang in deihsakna thu sutkhiak thukizakna bang ah suah in mi nautangte bang in leng i deihsak leh ngaihnat deuhte kiang ah message hoih taktak gelh in i khak zel uhi.

 

Khristmas leh Kumthak hunte in aneupen apan alianpen tanpha adia muh theih leh sim theih dia lai i gelhkhiak tampen hun hi di'n ka gingta hi.

 

Tua bang ahihlai in laigelh i fimkhur louhpen hun uh leng bangsim hi. I gelhkhak dandan in mi lungsim i zohpen hun leng hi sek hi.

 

Etsakna khat English a thumal nih 'New Year' kichi ei pau in thumal khat 'Kumthak' chia kigelh i muh tam ziak in 'Kum thak' i gelh diing chiang in ngaihtuah sau tuanlou in 'Kumthak' chi'n thumal khat in i gelh gaihgaih zel mai uhi. A dik-diklouh genlou in tua pen i gelhdan uh suakta bang hial hi.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Kaukha 15 ni (15th December 2021)

KHANGLUI ZODEUHTE KIPHA LOU A HI DIAM?

 

Naupangchik ka hilai. Sorkal a sepna ka neih nung kum 14 veel a phata hi. Ka ngaihtuah chiang in 2007 kum tan in leng i Lamka khopi uah sepna zonna dia coaching laak theihna omlam kithei lou hi. Khantouhna kong ah mundang khopi khawng a coaching kigente ei Lamka zaang ngei ah leng omta. Naak hamphathuai e aw. A hilh thei diing a siamna nei eimi mahmah leng ki-omta. A pang ngapte a di'n kongkhak kihong gige.

 

Alehlam ah hamphatna (opportunity) in hon naih ahihlai in hamphatna in hon paikheng thei hi. Dahpa bang a haikung nuai a thallupsa a hai min hong pulh diing ngakthoh mailou in haikung koi ah a om a, chia i kisak keileh hamphatna in ei lak kia hon naihlou in midang-gamdangte kiang leng naih veve hi. Tuatak ahi kidem-ki-elna a saan luatman in kisuuktak a pan a poimohna.

 

Mihingte kingek hiaihiai in duat in ki-om deuhdeuh hi. Bangchidan in eita? Tuma a pension-tate, amau hunlai a hoihtak a college khawng kai ngaungau a lohching mi om mahleh lounasep toh thuah a sepna a na gelhching a tam zophial hi diing uhi.

 

Tulai mite bel lou nna seemkawm a college kaai kitawm mahmah ta diing hi. Nidang a Pawl-VIII pass-te bang in leng siamtak in sap pau gelh thei uhi. Tulai mite'n opportunity neikawmpi mah in khanglui zodeuhte kipha lou a hi diam?

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Taangkha 28 ni (28th September 2021)

AMAH (PU V. PAUKHANSIAM) TUNG AH...

 

Laphuahsiam leh lasasiam mahmah pu V. Paukhansiam in zaan, 2021 kum Doutakha 21 ni (21st March, 2021) nitak dak 10:15 vel in RIMS ah hon beisanta chih thu kiza hi.

 

Ei pau a laphuahsiam leh lasasiam in hon nutsiatsanna ah i pona in i suun mahmah uhi. A nutsiant innkuan, zi-le-tate leh tute tengteng ban ah amah it a suuntute Toupa'n ompih in khamuan hen aw.

 

Lasasiamte'n tunglam ah zaila lem ta diing na hi uh hiam?

 

Pu Lengtong Pauno.... pu Benny Khongsai.... pu V. Paukhansiam; Kum khat sung lel in na hong kizui diamdiam maimah ua!!

 

Pu Siampu aw, laukha kia a hing den ta diing a dopsang a na omna laikhun tung ah sambang na zaalna lim ka mukha hi. Na kam vang leh nakvangte ka en a aw… damna diing in huihsiangte poimoh nawn hetlou diing zaw nei ve maw. Kum hiai tan huihsiang na diiklutte khatvei beek diikluut theilai hi lechin zaw maw!

 

Na mai leh khutte ka en a, a mual vek tamai uhi! Mihing taksa zaw tangtawn daihlou diing mah zaw eive maw. Hiai leitung taksa toh tangtawn gam luutlou diing mah zaw i hive ua maw!

 

Na kiangchin a patzamte neel thiamthiam hilou uh hiam? Hiai simleitung a mihingte'n i ngaihnat - a neel leh a neemte... a kuul nawnlouhna gam ah tutkhawl ta diing maw!!

 

Na paam ngei maw…

_____________________________________________________

 

Ei a damlaite'n...

 

Taangbang a damlai a a vei leh puaknat - i gam simthu, i mi-le-sate khosakzia leh i kituah theihlouhnate uh khawng lungsim ah a hong thaknawn a....

 

En dih uh, lawmte, pu Siampu in pona mahmah a, lavui zang (mai) a mittui tampi toh a na gelhkhiak late khawng a hon dampihlai mahmah in gahsuangsakman hi lehangla, ei toh a khosakkhawmlai mahmah in kikhekna mu a, lungkimtak a si hileh aw!

 

Amah i ngaina ua, a late leng i pakta ua; himahleh a puaknatte puaknatpih leh khawksakpih taktak zoulou hilou i hiam?

 

Amahtak bel tu in a om nawnkei a, amah suunna hun a hong zuallai hunte beek in a nuamzaw gam bawl di'n lungtuak in laikuang i uumkhawm ta uh aw?


~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Doutakha 22 ni (22nd March 2021)


SUAL DOUKHAWM NI

 

Limlak pen unaupa Khuptan' aa ahi

I pi-le-pute hun pek apan gam lian pipi haltum a, loubawl a khosate i na hi uhi. Tuni tan in leng Zoudawn ah i unaute; huai dan mah a khosa tampi omlai uhi. Kum teng in loumun khek in a na kituan kualkual uhi. Huchi'n loubawlna di'n gamlak mun lian pipi bang a na haltum chiang un, asing-agua tampi mah mangthak sek hi.

 

Lamka zaang leh khopi tuamtuam a teeng in khosakna nuamzaw in khosata mah lehang i kholui a teengte aa di'n khosakna leh nekzonna diing hoihzaw om thei nai tuanlou ahihman in pupa khan a louneihdan mah a sutzop uh kuullai hi. Deihthusaam teel diing hileh nisa thuaklou zodeuh a khosa utlou om di'n gintakhuai lou hi.

 

Loubawl theihna di'n leitang poimoh ahihman in sing-le-gua a noksak peuhmah halsiang kuul hi. Kum teng in sing-le-gua haltum a om zel maite Lamka zaang tan beek tun thei lehang sum tampi mah suah theih diing hi. A didan dang om tuanlou ahihman in hiai bang khosakna kum tampi mah sunzomtou tadih diing kihi diing hi.

 

Hiai bang a sing-le-gua halsiatte zaw adan omlai hi. A huaise mahmah ahihleh i singtanggam leitang lianpi mah poppy chiinna di'n kizangta hi. A poppy chiingtu in i pang ua, i tuhgah i hon at a, No.4 in hon lehneek a, tu a i neihzah sang ua tamzaw drug addict i gam in piangsaklai diing bang maimah hi.

 

YPA in drug douna a na panta ua, zaan in Zomi Frontal Organisations in lampi zuihna nei uhi. Sualdouna ah i pankhawm taktak uh poimoh a, sualdouna in eite lak ah pumkhatna hon piangsak in sual doukhawm ni uh maw.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Doutakha 17 ni (17th March 2021)

INN-NGAKTU

 

Tulai kua toh om e? chih dotna ka tuakmun sim hi. Kei kia a om ka hi, chi in ka dawng zel hi. Ahi a, hun bangtanhiam paisa apan ompih nei ka hihlam ka kiphawkkhia hi. Ka inn-ngaktu a fel mahmah a, achang in kuangsilna a niin, anneng khawng ka paihkhiakkhak louhte bang a na tomsiang kiuhkeuh sek hi.

 

A fel mahmah haang in a feldan ka deih kholkei hi. Hoihtak a inn phiatsiang a koih ka kichih chiang in leng niinbawm apan niin kikoihte a na khoihthaang in pialkhang khawng peuh ah a na koih sek hi. Leengla hong hoh a omkhak chiang bang in a zahlakhuai sim sek hi.

 

A meel leng mu nuam himhim chi in ke'n leng ka inn-ngaktu hong kihil hun ka taanbawlta hi. Zahkaitak ahi ngei dia, muh theih mai di'n a hong kilaakkhe ngeikei a; zaan khat zaansawt nung, nitak dak 11 lam khawng in a nunglam ka muman geigei hi. A cheetdan himhim leng dik salou in ka ngaih a phakei hi.

 

Teengkhawm diing ka hihtaak uhleh leng ama pindan diing atuam himhim piak ut in, li-le-nga a taak theihna diing uh; a lian deuh ka lei a, hilehle a sung a om a ut chiitchiat kei hi. A ut deuhna di'n a sung ah sa bang koih in, zolbawl zel mah le'ng ka zol zoukei a; kaal nih vel lohsam in ka om hi.

 

Zaan in zaw hi nawn ngalkei e, chi'n a neu zodeuh ka leisak thak a, a nek diing leng a sung ah a chituam deuh ka koih a, tuziing a ka va villeh a na negai a, amah bel a na omkei zel hi. Aw, ka thilpiak duh hi diing eive chi'n tusun in a neek diing in nahtang koihsak in, ka pawtkhiaksan hi.

 

Inn ka tun in ka inn-ngaktu muh theih di'n a buuk ah a na om a, a thawm; siikgin sim zezen ka za pah hi. Tuni chiah chu ama' ni hi inteh, kuangsilna a annengte a na hahsiang kiuhkeuh nawn a, a na siang vilvel zezen hi. Ka hong kimuhtuah hial uhleh teengkhawm thei diingchi a na hilou maimah hi ung e.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Doutakha 4 ni (4th March 2021)

TUNI DONG TOUPA'N HONPI (Laibu)

 


Thilthawnpiak (gift) ka na ngah a om a, huai bel Mr. & Mrs. T. Ginkhanmang-te kitenna kum 25 chinna a pa Mang, amah mah in laibu a bawl TUNI DONG TOUPA'N HONPI zannitak (26.02.2021) in ka simleh lungluthuai in sim nop mahmah a, zansawtta ahihlam ka theikei hial hi. Ka sim zoh in ziinglam dak 2 a na peelman tazen hi.

 

Laibu gelhtu in thumasa saulou gelh in, ‘SUANGTU’ tanchin, ban ah amau unau, a tate uh tanchin leh a limlakte uh bang colour a sunkhia in hon suut masa hi. A zoh ama’ tanchin – a pianchil apan a zi neih dong innsung a haksa a tuahte uh bang a hon gelh a, ka sim suksukleh laibu simnop mahmah ahihdan phawkkhiak in om deuhdeuh hi.

 

Pa Mang ahihleh Bungmual khomi mah ahi a, khosung nidanglai tanchin khawng a hon gelhte navakhuai in theihkhak louh thu tampi a tuun hi. A khanvualte minte leh a tanchin uh saulou chikchik bang a gelh a, mi tampi mah in a na sihsanta ahihdan khawng ka simleh leitung teen detna mun diing ahihlouhdan hon kiphawkkhesak thak mahmah hi.

 

Amau naupanlai a a kimawlnate uh – Thengte, Kangtalai, addg. kou neulai a leng ka sutzop uh hunkhop om a, lunglenhuaipi a suak hi. Ahi a, tulai in huai bang kimawlnate Lamka a naupangte’n phawkkha nawnlou uh ahi diam chih di’n om a, khang zaw kikheng toutou ahihdan hon phawksak hi.

Tulai a khangthakte lunglut zaw a tuamta ngei mai!

 

A genkhiaklam ka zaak ngeilouh a zi toh a kitheih tuunglai hunte uh bang, a kingaihlai uh leh a kiteen nung thute uh a gelhte; kei adia pa Mang pen ka pate vual zeen hikei mahleh ka khotheih apan tangval khinta mi khat ahihman in simnuam ka sa in; kei kia bang in leng achang in hon nuuisak hauhau mawk hi.

 

A ziak bel thugelh a siam a, nidanglai a a zi, nu Ching, toh a kitheih tuunglai, a kineel taktak ma hunte uh bang, ahih keileh a kibeihlai ua a omdan tittitte uh bang lungsim suangtuahna ah a hong kilang thei a, live a en mah kibang khop in a gelhkhesiam hi.

 

(Pawtkhiakna diing khat a om a, hiai tan in ka khin mai diing.) (27.02.2021, 4:26 PM)

_______________________________________________

 

 

(Man hunhun in hon sunzom le'ng...)

 

School a kaai chiillai apan a hon gelh pan a, i laisiam masa mi tampite dinmun taklang mahmah hi. Sum-le-pai haksat ziak a laisim dinkhawl a a om hun bang a na tuak a, pianken a laisiamthei lua hilou ahihdan leh sinlaibu mah leng neilou sapi mah a kuhkal ziak keleu a a na graduate ahihdan bang a hon gente thupi in etton tham mahmah sa ing.

 

Auto heekkawm a lai ziltou leh, huai nna mah seemkawm a kuhkalna keleu in kalsuansak in, tawpsan ngeilouh lungput leh chihtakna a neihte ziak a sepna hoihtak a gelhchingdan bang mi tampite’ phaaklouh khat ahi. Huchi’n a tomlam a gen in sepna va join dia theih ngeilouh gam a a kuankhiakdan uh bang a mangbathuaituakdan!

 

Tangval tuung ahih apan mi zahkaipi leh amah khom a innkiim hahsiang a dailing vaat sek a hihdan bang a hon gente’n tulai a innveengte toh kaal a daai dia dailing nei i tam nawnlouhdan uh khawng hon phawkkhesak thak hi. Amah adia dailing vaat pen a zi toh a kimuh masakna ahihdan leh dailing vaat tungtawn a a ‘love story’ uh hong kipan ahihdan a hon gente kha classic hina veh e!

 

Tulai mite social media khawng apan kitheituah leh kingaikha ahita ua hive’n tumalam, chih tuh kei tangvallai tan bang a leng nungak-le-tangvalte innkiang chin a teeng hile uh leng itpen mai ah zum leh zahkai thuah in kam a gen ngamlouh thute laithon mah ‘official-tak’ a zawlthu genna platform a zang ahihdan uh bang… kei aa diing tan in leng hunlui hon phawksuahsak hi.

 

Sepna join dia a kuankhiak ma zaan a, nu Ching a va heellai a, lengla tam ziak a amau gel kia’n hunlem mu thei zoklou a zan sawtpi a tutkhakdante bang ‘classic’ petmah himai! Nalh a ta ve. I simleh a ‘kick’ om ahi. I sim suksukleh lungluthuai deuhdeuh…

 

Nungkik zual lehang hiai group (I Laigelhdan WhatsApp group) a i genkhak sek Mission school tungtawn a ‘Sintung bu’ bang a na tawi a, A AW B CH.. sin chihtak a a na sin uh ahihdan bang i ngaihtuahleh kei aa di’n malai simthu a suak hi.

 

A auto toh dingkawi ngeihngaih a lim a kilaakna bang, Delhi tanpha a electronic servicing a zillai a a lawmte toh lim a kilaakna, adangdang colour photo a koihte bang i etleh etnuam pipi tampi tuun a, visual mahmah leng et theih diing a hauhdan, thillui kepching a siamdan chihte muh theih hi. A starring-nu, nu Ching, toh single a a kilaakna limlaak uh bang etnuam e aw…. Tupmawng in ‘Single’ chi teitei le’ng.

 

Sinlai tampi tuun a laigelh a koihte bang… Ahih keileh a sanggamte leh tute’n kiten kum 25 chin a deihsak thukhah a gelhte uh bang leng koih zomah a, sim nuam in simpha mahmah hi. Saugawpta. Hiai zah in hunsak mai ni’ng. (28.02.2021, 1:03 AM)

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Tuunkha 28 ni (28th February 2021)

MIPIL THUMTE

 



Suahlam mipil thumte gen dek ka hikei hi. Ei lak a mi, ei toh khosakhawm ngei mi thum, a thugelhte uh ka pahtak mahmah mite gen a kinei hizaw ing. Amaute tu in i lak uah a om nawnkei ua, thupina gam ah a hon paisanta uhi. A damlai ua thugelh a hon nutsiatte uh eite aa di’n manpha mahmah hi. Lai a gelhsiam mahmah ziak un thupi khatpeuh a gelhte uh i sim chiang in limsangtak in hon omsak thei ua, gam-le-nam itna bang puangsak in achang in puaknatna liantak bang leng a hon guan zel uhi. Mi lungsim zou di’n thugelh a thaneh ua, huai mah ahi, a omlouh nung ua a hothuaina pah (uh).

 

Amaute ahihleh pu VL Mangzou, pu Kimbawi’ Pa leh pu Vanlallian Valte ahi ua; mite gen minthang pialgal hon kaaisanta ua, leitung mihing ngaihtuahna a ngaihtuah in misikhua ah a kitheituah saam diing uam aw? Khovel haksatnate paisan; leh zouta in nuikhawm leh kichiamnuihtuah lailai diing bang un suangtuahna ah a hong kilang zel hi.

 

A piangkhia mihing chiatchiat leng i kibatlouhdan uh ngaihtuah in eenhuai uh bang ka sa a, a laigelhte uh tungtawn in hichituk a mihing lungsim a zoh theihdan uh thupi ka sa mahmah hi. A laigelhkhiakte uh i nam aa di’n goumanpha a hon nutsiat uh hita hi. Amaute suulnung ah laigelhsiam tam seem hong piang henla, mun-awng a nutsiatte uh chikmah chiang in hudim zou ngei diing hikei mah lehang khanlohna thak hon tunleh chihhuai hina e!

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2021 kum Tuunkha 20 ni (20th February 2021)

TOUPA HON LEMGELSAK HITA HI

 

Lawmte, COVID-19 in a hon nawk lellel a, nidang teng sang mah in i lak uah a hon naak nuaizaw bang hi.

 

Ahi a, COVID-19 pen ei mihingte bang a ngaihtuahna zang thei ganhing a hikei a, hiaite lak k'on sual deh chia luh chihtak a hon luh bel hilou hi.

 

COVID-19 pen mi a kihon a, a na kiven kei ua, a na kihawmsawm uhleh hon naak nawk hihthoh hi.

 

Curfew bang etthohte kihi a, COVID-19 hi in thilthak khatpeuh ah i thuakkhak masiah laulou leh ngeingaih lou in ki-om sek bang hi.

 

Lauhhuai om ei chia pilvang theilou in i mawk thuak sek ua, Kuki-Zomi gaal kipat ma in pilvang thei mahmah lou in kidnapped a om kitam man mahmah hi.

 

COVID-19 toh kisai in hilhpil thakthak ngailai diing i hi diam, ahih keileh i pilkhiak taktakna diing un luang bangzah pelai diing i hi ua?

 

Hi mahmah kei hen. Hunta mahmah hen aw. Eimah hiam i zi, i pasal, i nu, i pa, i ta, i deihtaak pekhe masapen dia i kiman keileh gamsung vaihawmte thupiak limsak leh zuih i khosuahkhiakna diing ua Toupa hon lemgelsak hita hi.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2020 kum Noukha 20 ni (20th November 2020)

LAMETNA HING (PAITE CHRISTIAN MOVIE)

 

#LAMETNA_HING (Paite Christian Movie)

 

Kikim, Nenem leh Sang ; lawmta mi thum ahi ua, college bang kaikhawm in, lapawl zil chihte bang a ngaipoimoh mahmah uhi. Kikim ahihleh a nu-le-pa’ ta neihsun, nungaknou ahi a, a pa mah leng saptuam a kizang mi ahi. Innkuan kikhopnate ah a pa’n tuailai hun manphatak a zat diing ahihdan genpih zel hi.

 

Nungaknou hita mahleh Kikim tuh mawltak a khosa in tangval kingaihpih leng neilou in om hi. A lawmnu Nenem ahihleh mi pilvangtheitak ahi a, ngaihdan a neihte bang leng iimlou a genkhe pahpah mi ahi. A lawmpa uh Sang in Kikim a guuk in ngai mahleh genkhe lou in lawmta kithuah in kithuah uhi.

 

Ni khat Kikim leh a lawmnu Nenem van lei a a hohnalam uah tangvalnou khat Lialian toh hong kimukha uhi. Lialian ngei leng a nu-le-pa’ ta neihsun, nuamtaltak a gamta leh nungak ah zulhzau simtak a gamtathaang thei mi khat ahi. Lialian’ pa ahihleh contractor ahi a, neizoutak in khosa uhi.

 


A kimuh tuung uapan Kikim in Lialian ngaihhuai sa pah hi. Lialian mah in leng Kikim deihbawl in a inn bang uah va heel pah hi. Huchi’n hong kingaikha uhi. Kikim in a kideihtaakpih a u Lian toh siangthoutak a kingaih a utlai in a u Lian in bel taksa etlahna toh Kikim en den hi.

 

Kikim in lengla bang a hon neih theih chiang in a nu’n lampam a siikkhelhkhak diing lau in siangthoutak a hinkhua zang di’n thuhilh zel hi. A tangvalpa’n kholak a amau geel kia a hun zang a noptaalpih diing in hunlem zong sek hi. Himahleh Kikim in siangthoutak a kingaih a utdan genkhum zel hi.

 

Khatvei amau gel kia a a omlai un YPA duty-te’n va tuakkha uhi. Lialian’ pa Mangpu tuh khotang adia phatuamngai mahmah, sum-le-pai bang leng a poimoh hunhun a liikkhe zou zel mi khat ahihna ah duty-te’n a maaizah ziak un a tapa Lialian leh a nungaknu Kikim manlou in paisak uhi.

 

Huchia Kikim leh Lialian hun bangtanhiam a hong kingaih nung un Kikim' senchil lawmpa Sang in leng iim zou nawnlou in Kikim kiang ah a itna thu genpih khong hi. Himahleh Kikim in, tangval dang khat, u Lian a chih toh kingai uh ahihdan genkhum daih in; a u Lian toh kingai uh ahihlam a na zakha lou na hiam, chihsan zomah hi. A u Sang bel neuchik ahih uapan kilawmthuahtou ahihman un a u Sang in itna thu a gente gintak di'n leng koihlou hi.

 

Huchi’n Kikim in a deihtaak a u Lian lak ah nau hon paaikha a, nauhaih in a guuk buai mahmah hi. Iimiimdan omlou ahihman in a u Lian kiang ah vuaktang lou ahihlam hilh hi. Himahleh a gintak louhlamtak in a u Lian in nau suke di’n sawl hi. Nau sukkiak a utkeileh kikhenpih diing tan in vaubawl zomahlai hi.

 

Kikim in lah a nu-le-pate kiang ah hilh ngamlou in ki-iim mai hi. A kingaihtuah chiang in nau sukkiak diing chih khelhna liantak a a koih hi a, a utdan leng hi mawngmawng lou hi. Suke lou a huchia paai touhtouh diing lah amah genlouh, a nu-le-pate tan a minsekhawm diing chihte a ngaihtuah chiang in kisiamtan mahmah lou in; omdan diing pen leng thei zoulou in hamhaih mahmah hi. A nu-le-pate’n siangthoutak a a hinkhua zang dia a gintakdan uh leh a muandante uh a ngaihtuah chiang in... kei lah nu-le-pahon muan banglou maimah ing a… chi in a lohdan diing thei zoulou in tongkhongtak in om in, khuisa vungvung mai hi.

 

Bangzahta in lunggimpih mahleh a lawmnu Nenem kiang kia ah a thiltuah hilh ngam lel hi. A lawmnu’n leng a u Lian houpih thaklai himhim diing in hilh hi. Huchi’n Kikim in leng a u Lian houpih thak in naungek kepbitpih diing in ngen ngutngut hi. Himahleh a u Lian in bel tangval hinkhua sawtpi zattouhlai ut ahihdan leh nau pen suke diing a a kiman keileh a ki-itna uh leng beita bang a koih diing in thutawp genkhum daih hi.

 

Chihdan diing tuan theilou in a lawmnu Nenem kiang ah va hoh in a u Lian kun zou mahmah lou ahihdan leh a naupaai hoihtak a paai in, nau neikhe hialleh leng a sung a nau pen pa neilou a hong piangkhe diing chih a ngaihtuah chiang in ngai ngamlou zel hi. Naungek’ pa nasan in leng a deihlouh hia chihte a ngaihtuah chiang in ama’n leng a kep utna teng bei in nau pen laakkhiak mai diing a sawm thu va hilh hi.

 

Huchi’n a lawmnu Nenem toh nau a va lakhesak ngei ua, himahleh Kikim a di’n kouzanna bangmah a om tuankei hi. Haksatna leh kisiamlouhtanna liansem in a buak hi. A vangkim in a manglam bang in a nau sukkiak pen in a va veh zel a, thuak haksa satak in a om hi. Huchi’n an natan ginatak a ne zoulou a lumlum mai ahihman in a nu-le-pate’n leng a omdan kikhek sa lua in a lunghimoh mahmah uhi.

 

Hunlui a thaam nawnlou in kisuhalh di’n a lawmnu’n thuhilh zel mahleh Kikim a di’n a haksatnate kitheihkhembawl zoh vual diing banglou hi. Bangzahta in haksa sa mahleh a nute lah hilh ngamlou in haksa satak in hunte hon zangliamtou mai hi. Achang in kihalhsak ut in a tuailaipihte lazilna bang ah tel sawm in a guuk bang in va kuan mahleh a lak uah va tel ngam mahmah lou in guuk etthoh mai a; mahni kimohsakna toh inn ah kiiknawn zel mai hi.

 

Laisiangthou bang sim in kisukhalh sawm zel mahleh halhkhe zoulou in nguitak in nungkaihvei in om den hi. Atawp in zaanlai in a lawmnu Nenem kiang ah message khak in, a hinna khuai sawm ahihdan hilh hi. Kisuanglah kawmpi in a nute lupna a lumlai bang awlkhachik a a kong uh hong in va daak mahleh a puakgikte lah hilh ngam tuan saamlou ahihman in va etguukthoh giaugiau lel hi. Bangmah hilh ngam tuanlou in a beidotna tawp ah sihna gu hon dawn hi!

 

Nenem in message a muhphet in va delh pah a, khophawklou a om Kikim va mu hi. Huchi in damdawi-inn ah pua ua, doctor in a huntak a a kepman ziak in hondam thei uhi. Huchia a hong halhkhiak nung in leng kisiamtanlouhna liantak toh om den hi. Kikim in a nu-le-pate kiang bang ah ngaihdam ngen hi. Inn a kikeem in Kikim leng hong hoihtou hiaihiai hi.

 

Hiai bang dinmun a a om in leng a u Sang in a itna beilou in, Kikim va veh zel a, a hong damkhiak theihna diing dandan in va hehnem hi. A ihmut chiang bang in Kikim in a manglam in a sukkiak nau pen naupang melhoihtak bang in mu zel in; a hunlui in va veh zel mahleh a u Sang’ hasotna leh hehnepnate kalsuanpih in Laisiangthou bang sim in, Pathian kiang a thuum in kouzanna hon nei thei zek saam hi.

 

A lawmta un Sielmat Prayer Mountain ah va hoh in thuumna bang va nei uhi. A u Sang in thuhoihte genpih in kingaihsiatna apan a suahtak theihna di'n houlimpih toutou hi. A u Sang in ahihleh itna taktak a a na it den ahihman in Kikim in haksatna tawp a tuah in leng taisan lou hi. Himahleh a u Sang in kilawmta thuah chihlouh ngal; nungak-tangval itna a it diing a a koihlouh kia hilou in itna toh a na en hitaleh leng it zoulai di'n gingta lou hi.

 

A lungsim leng hong zaangkhaitou hiaihiai in, kikhuai a na sawmkhakdante bang a ngaihtuah chiang in haihuai leh zumhuai a sakdante a lawmte kiang ah hilh hi. A lawmte’n leng i hihkhelhte Pathian lam a thathak laakna a i zatzawk diing ahi chi in hanthawn zel uhi.

 

Tua bang ahihlai in a u Lian ahihleh siatnalam ah thuukluut semsem in sigui a kikaapthoh khamtheih-guihtheih thilchiinte tanpha ah a na taangkha man hi. A lehlam ah Kikim in a hihkhelhte Pathian muhna a zang in hong kibawlpha thak hi. MBBS entrance a exam bang lohching in RIMS ah doctor va zil hi.

Doctor zil a zoh nung in Lialianki-etkolna damdawi-inn khat ah Kikim in doctor in va seem hi. A u Lian ahihleh AIDS bang a na kaaimanta hi. Huchi’n damlou a om, a u Lian bang Kikim in hon keemkha hi. A u Lian in a hihkhelhte ziak in Kikim kiang ah ngaihdam ngen hi. Kikim in leng amah kiang hilou in Pathian kiang a ngaihdam ngen zodiing in hilh a, lametna tengteng a bei nung a leng Pathian omlai ahihdante hilh in khamuan hi.

 

A khalam dinmun a awlmoh ziak in Kikim in a u Lian aa di’n Pastor Minthang sapsak a, Pastor in houlimpih hi. Pathian in limsak gige ahihdan khawng Pastor in genpih hi. Sihsual a a lupna tung ah a u Lian in khelh kiphawkna hon nei hi. Huchi’n a khelhnate kipuangkhia in a hunluite uh ngaihhuai a sakdan khawng khasetak leh kisiikna lianpi toh genkhia hi.

 

A kisiikna thute a hon genkhiak chiang in Kikim in leng hun paisate gen nawnlou diing in khou in; amah mah in leng a u Lian ziak a haksatna a tawpkhawk a na tuahte gen hi. Bangteng hileh hun paisate ngaihtuah nawnlou in Pathian a muanna nga diing in hilh hi. A u Lian in leng a taksa dam zoukei mahleh a khalam hotdam a omta ahihdan kipuanna nei in a hinkhua bei hi.

 

Lialian sih nung in a u Sang in leng Kikim a na deih gige ahih toh daan siangthou a kitenpih diing in dawp hi. Kikim in ahihleh daan siangthou a pasal nei dia chinlouh a kisakdan gen hi. A u Sang in chinlou kichih diing hilou ahi. Hun paisa a ki-et diing hileh kuamah a ching zou omlou diing ahi. Pathian in a chingloute a ching a hon bawl ahi, chi in dawng hi.

 

Neih-le-lam phoulaak utte’ aa di’n Saptuam daan a kiteen kichi sum seenna tamkha inteh. Himahleh Khristian innkuan pan dia kisa a, guuktak a pat hithei salou ahihdan khawng a u Sang in Kikim kiang ah genpih hi. Tua ban ah saptuam mipite theihpih a Pastor in nupa hi dia a gawm chih khawng thupi a sakdan gen behlai hi.

 

Huchi in saptuam daan a kiteeng diing in a u Sang in Kikim-te inn ah inndongta va daaksak in; movie etnop mahmah laklohtak in bei hi.

_______________________________________________________________

A movie enkawm a mimal' theihsiamdan a gelhkhiakthoh ahi. A tangthu paipi hihthoh a; gelhkhelh leh deihkaihna omkha thei ahihman in a movie mahmah lei a, en chiat diing in ka hon chial hi. Hiai bang a sinlai hoihtak nei movie bawlkhiakna a pan a na lakhate tengteng tung ah kipahthu ka gen hi. 12.10.2020

 

Xb Naulak AtFb V Vum Khansuan Mary Naulak Xisco Muanhangzo Tlmang Muns

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2020 kum Phalkha 22 ni (22nd October 2020)