Thursday 14 July 2022

LUNGSIM DAMLOUHNA KI-ETLIAMTHOH HIAM?

 

Nu Chingngaihlian Tunglut in thuvui (article) a gelh ‘Lungsim natna leh Lamka’ ka simleh ka ngaihtuahna a hon khoihkha mahmah hi. Lamka ah mahni kikhuai (suicide) in punlamnawt a a kilat ziak in ngaihtuahna i piak poimoh ka sa hi.

 

Pathian in mihingte amawkna a hon siam hilou in, Ama’ thupina diing in manphatna leh poimohna liantak nei a hon siamte i hi uhi. I leitung hinkhua a bei nung chiang in leng Ama’ kiang a om a, nakpi a hihthupi a om diingte i hilai uhi.

 

Mi tampite’n lungsim natna i thuakte uh ziak in i leitung hinkhua a manphatdan phawklou in haksa thuak diing lel a siam kisa in; leitung hinna beileh i haksatnate leng beikhawm diing sakha uhi. Mihingte’n sih nung chia tangtawn hun zat diing neilai i hihlam phawk banlou mi omkha thei uhi.

 

I theihkhak ngei kuahiam amah-le-mah kikhuai (suicide) a hong om chiang in lamdang i sa a, i lung hon phawng mahmah sek hi. "Puaknat luat a neihlam leng kithei lou hi a. Huchi diing ka saklouh hia. Zaan zek a zaw mukha hi ing a. Ka gintak a bangkei e...," chi'n lamdang i sakdan i genkha sek uhi.

 

Bangziak a theihkholhna neilou sek i hi diing ua?

 

1. Lungsim natna pen sihpih theih damlouhna dangte bang a mihing adia thuak haksa mahmah leh sihpih theih damlouhna mah ahi chih i pom taktak louh ziak ua lungsim natna nei mi kuahiam in haksatna a hon gen sunsun chiang a leng ngaihsak dia koihlou kihithei hi.

 

2. Lungsim damlouhna pen kuahiam in atawp tunpih sawm a thupukna a laak diing chiang in sihpih theih natna dangte bang a a temperature saang/niam lua, a BP saang/niam lua chihdan a vanzat zang a et theih hilou hi.

 

3. Lungsim damlouhna neite atangpi in kam-uang hetlou ua, iim chihtak in ki-iim zomah uhi. A natna uh amau in kithuak mai ua, panpihna a langtang in ngen khollou uhi. "A hong taai hialleh i panpih na ke," chite'n kial laplou sek kihi.

 

4. Midangte' panpihna kilam-en nawnlou dinmun tan a tun chiang un; a pan zoh tan uh pang ua, a pan zohlouh chiang un thupukna a na kilaak in leitung hinkhua hon nutsiatsan zel mai uhi! Huchi’n a chi uh a vot dikdek nung khawng in phawkkhiak in om zel uhi.

 

Huchi'n a kikhel nung in sisa a muhkhiak in om zel uhi. Khenkhatte ahihleh a chi uh lumlai a muhkhiak a ompawl leng om uhi. Huai hun in tuh eite' hih theih a om nawnkei hi. A nutsiat innkuante un zumhuaisa in etna diing theilou in om uhi. Poi petmah!

 

Huai hun chiang in a damlaite'n i itna langsak in haan kilawmtak i tohsak ua, suunna hunseh i zang zel uhi. Innsung mite leh a suun diakte i kihehnem zel uhi. Hiai pen i kisuunpihna thilhih ahi a, himahleh thiltung dang hong om theilaite toh kisai kiveenna thilhih bel i sunzom kholkei uhi.

 

Hiai bang a sihna hong tung guih zel i chihte pen ei lak adia thiltung zenzen ahi nawnkei a, amun mahmahta hi. Tomchik sung i lung uh a hon phawng na a, hilehle a ngaihpoimohhuai zah in i bil uah i bat zoukei uh a bang hi. Theisiam dia kichiilna (awareness) i neih tamlouh ziak ua a khawkna zah a kingaipoimoh zoulou leng himaithei hi.

 

Lungsim damlouhna ziak a mahni kikhuai (suicide) a sihna tuakte vangam a kai diing uam chih dotna sang in lungsim damlouhna tuakte’n thupukna tawp a laak ma un i panpih theihna a om diam chih i kidotna hileh deihhuaizaw hi. Mahni kikhuaite’n a damlai un kampau hiam omdan hiam in a thiltup uh genkhekha sek uh chih misiamte muhdan ahi.

 

Midang kuahiam i kiim-le-kiang a omte hiam i teenkhawmpihte mahmah leng tua bang a mahni kikhuai sawm omkha thei ahihman in muanmohhuai om a i theihleh i panpih poimoh diing hi. Tua kia mai hilou in eimah ngei leng hiai bang ngaihtuahna nei thei gige kihilai hi. A poimoh hun in hon panpih thei diing eimi mahmah leng counsellor omta a hihman un amaute kiang i naih poimoh hi.

 

https://www.nami.org/Blogs/NAMI-Blog/September-2020/5-Common-Myths-About-Suicide-Debunked?fbclid=IwAR3QCRM5OrSCuiAuBJybx251WfXm4xXKoAln9PoQEJCAxqirTL_QMEDMw6E

 

28th September 2020 ni a gelhsa bawllem thak | 02.10.2020

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2020 kum Phalkha 2 ni (2nd October 2020)

No comments:

Post a Comment