Monday 31 October 2011

Hun Mualliamsa - II (Lunglel Ken)





A KONGPI (Matric) i hon kaan chiang in lam-kathuam a ding i hong hita hi. Mi felten bel a damsung ua a line zuihding uh plan felsa diam in, kalsuan- kikhoh zozen ut ding ahi ta uh. Ke'n bel ‘Aim in life’ kichian ana bawl khalou ka hihman in Pawl-XI ah Arts, Science leh Commerce khat penpen zuih ding hitop mai hi. Nidang a “ka letchiang in IAS, Doctor, Engineer, adu adu in ka pang ut” chia ngaihtuahna a hong lutte tungthei taktak dia kuhkaltak a lehkha ana sim ngeilou ka hihman in Aim in life hilou in duhtuhsam lel ahi mai hi. 



Himahleh, Table mai a tutu thei a i hong om chiang in ‘Aim in life’ taktak kinei thei panta hi. Guide chihdi tuan neihlouh ziak in mit a muhkhak chiang:- Medical Doctor, Military a Officers grade a lut ding, IAS chihkhong kan Career hoih dang kiphawklou hi. Sawtsim saaikak nung in Doctor mah lunglut-huai sa-in Aim in life in k'on neitheita hi. Huchiin keimah deihtelna in Science Stream ah admission ka va bawlta hi. Tha-it tak a pang trengtreng in Doctor hih teitei sawm in MBBS Entrance Exam Model Question-te bang collect. A nung sawtlou in Doctor zilna dia sum tampi lut ahi chih k'on theihkhiat ni a kipan ka background bang ka enthak a, baangphu bang a kingai in a nini in lametna kiam hiaihiai mai hi. Rayburn College a ka test masak na ua zaw Science Stream ah 3rd Position ana laban saam zaw hi’ng a!… Lungke-tak a lehkha i hon simzaw Class ah a laihawlpawl in kipang ban hamham hi. Tukhong a theihthak leh Doctor bangle merit a mu State sponsored a zilte'n tamlua beilou a ziltheih ana hita.


Tua ka khonung ngaihtuahkik chia'n kuahiam kiang ah ka buaigukna leh ka tup ana kum kha hile'ng hon panpih nuam omkha ding hia maw, ka chi vungvung alah, a kikhelta. Lakik thei hileng maw…!


Dinkhawl thei mai a kihihlouh man in kalsuan hamham in Pawl-XII chu passed khe sam. (Class-XI leh XII ka hih a a-laibu hon zangsak tawntung lawm Justin N. Thonzakhup tung ah kipahna lian mahmah). Lawmte India khopi tuamtuam ah asangzaw zil dia a kuan zungzung lai un nutsiat a om bang a kingai in lungkiatna meipi’n hon bawm hi. Huchi'n lunglutman hilou in Arts Stream ah kihei in B.A. zoh himhim ding chih ‘Aim in Life’ hong suakta mai hi. Tup ginatak nei nawnlou na-nana chu sep kawm theihtheih sep ding himai chi'n Private School ah Teacher nna k'on seem kawmta hi.


Loh nei samta chidan in, sepna-det hilou ahihdan phawklou in ‘sepna neita hilou ka maw’, bang chi lungsim in, panglen in B.A. subject-te nasan sim manglou in khovel ka hon pal nawnta. Chikei ve, i subject-te ngoihngoih chimthawina danlel a kizang hitel eivoi! Newspaper, Magazine leh Competitive Exams book-te lei ngeilou leh sim hetlou in hunte zangliam toutou in; theihlouh kal in B.A., 2004 kum in ka passed hi. Graduate khat hinapi Graduate in a theih dia kilawm Exam na a pai thei ding:- G.K., Awareness, adg. ka theih a tawm mahmah hi. Ka personality ah kilamdanna om hetlou in sunglam ah awng(empty) kisakna toh i om heuhou zaw aw.… B.A. zoh a zatna ding a om kei telmai!


Graduate khat hi teisam a lah bangmah ka hihlouhdan ka kiphawkkhiat in k'ong patau panta hi. Nitak chiang in Tuailai Pawl in lazilna kineisek hiven, ka lazilpih U B.Jamkhanmuan Magazine(BSC) simsate bang khel in huaite k'on veel chiang in Bank P.O./Clerk gelhching ding haksat chi ka sa mahmah hi. Huai hunlai in, CTHSS a ka seppih Sir Khamkhanlian Khaute in “Haksat chilua na chih a solution hilou ahi. Na deih taktakleh huai mu dia na pan chenchen mai ding ahi” hon chi hi. Railways ate lah a Exam Centre a gamlak ziak in batphaklouh in ka koih a, SSC/ UPSC a.k.l. Bank ate haksa mahleh kinepna omsun chi'n k'on mitsuanta hi. Himahleh, G.K. a.h.k. Current Affairs hitaleh, theihna ana tawm e aw khai! Maths ahih lebel a dandan ana om zodeuh, siam hi kei mahleng, kitoudelh theisam, chi ni. 


2004 kumtawpkuan in khanlohna taktak k'on nei theita khongkhong hi. ‘Chelpark’ kichi Pen-tui buk liante khat lei in 'hiai beitan a Maths khuat a lehkha ka sim nakleh- tukum hi sese kei lehle; kum thum tan in kivakna di kaam khatbeek gelhkhe sam n'ing', chih kimuanngam na khat ka nei hi. Ka lawmhoihpen B. Gouthang bang in, “Lian, lehkha simsawm na hihleh inn a na kikhum ding himai. Kholak pawtna ah n'on zuihlouh ding” hon chi a, ka ngaihtuah thakthakleh hon deihsakdan mai! Lawm hoihtak in chu na polhlouh le poisa lou khop a hon awlmoh ana hidan eive. [Genbeh cheuh leng, Lawm Thang in damlouh- hun haksa ah le a poimoh bang in sun-zan chih omlou in hon ompihsek hi. A poimohdan in hon giahpih sek a, lawm gin-om mahmah ahi.] 


Kholak pawt kidaam in Competitive Magazine tuamtuamte lei in, a biiktak in minloh tuam leng: Pratiyogita Kiran Year Book- 2006, (2005 tawplam a suak); hiaite khong sim in Exam theihtheih ban apply leh exam in, delzen in k'ong kikulkhum thak hi. Pan Dukan khong a ‘Manggan’ tunna dia lehkha a koihte lak uapan laibu hoih pipi bang leng om ana hi. Employment News bang lei-in Exam Results hong tuankhak chiang in eilam-mi lohchingte minte bang simsuk daudau in khatveitei kei min leng om sam ding hi a, chia mahni kihanthawnna a zang zeih! Azing-azan in skul kailouh kal in dohkan mai a tut keukau bang enjoy thohsimta. Nopsak thoh i chi diam, kaam zong ka hi, kichitop! Ka phuutna lam dikkha hia, dik khalou chihle thei tuanlou in tuah khakkhak, Imphal tan a gelhtheih chiangte a baan-a exam. Exam Question-te leh Model Solved Question-te bang analysis bawl in hihtheih kham in i pang zaw aw.. I hihtheih khenlam ah Pathian ana pang eive.



[Author’s noteMimal kiphatna dia gelh hilou in kuahiam in a phattuampih khak ding lam-etna ziak a gelh ahi zaw. Min lohkhak omte'n 'ka tung a akipah luatziak ahi' chi'a hon saansak ding in ka ngen hi. A kuhkalpen ka hikei chih le ka kiphawk. Eilak ah laisim kuhkal tamtak i om chihle ka thei. Huchihlai in khenkhat Graduate  hisam a, pangbuai kisa a lungketak a-om om ngeei dia gingta in amaute lunglel lou di'n ka ngen hi. Kum 2/3 kilunglutsak teitei a na pan ngap nakleh na kivakna ding Kaam khat-le-nih na gelhkhe sam ding chih ka gingta tinten hi. Banah, Kaam hoihtaktak gelhchingte'n i tuailai lehkha simlel-te adi'n i panlakdan, i thiltuahte bang gelhkhe le'ng a phattuampih om ngei di'n ka lam-en hi. 

Hiai ka gelhlai in Siliguri ah Central Excise Dept. ah Tax Assistant seem in ka omlel hi. Pathian' vualzawlna dong in Assistants' Grade calling letter ka ngaklel hi. Mi khenkhatte'n a hunlui uh suut-a a thugelh khong uh ka muhchia'n hunlui suut utna ka nei hi. Huai kawmmah in lehkha simlai hunte khong kisuutleh kuahiam in phattuampih ana neikha thei chih ziak a hiai thugelh hong piang ahi. Sausim a batziak in Part I leh II in kikhen hi. ~17/05/2012, 9:0pm]

BEITA!

Hun Mualliamsa - I na sim nopleh hiai click in: http://lian-suantak.blogspot.in/2011/10/hun-mualliamsa-i.html
©Lian Suantak 20/6/2011

Hun Mualliamsa - I





NEULAI nopdan kigen mangmoh sek hi! A nopna atam a, ahoih ding theihlouhman bang ahihk’eh thumanlouh ziak bang a vuak leh saat; a haksa leh zumhuai simsim thuakna gen ding bang leng kinei chiat kha ding hi! A nopna leh haksatna lam gen leng kua simnop ding le ahi diam, ka chisim na a hunlui khenkhat hon share nuam tei hi ing.



Pawl-II vel simlai ahi ding. Skul kaitawp chiang in lawmte toh gari lem kimawl in baang peuh kitoukuak in, gari  lampi ding kisial sek-a, gari neuchik khong hawt in a changleh kiphutuahsak in nuamsatak in ki-om in, annek hun laplouh chang omsek hi. Huai hunlai khong pek in lawmpa Sang Lethil in ‘Emergency’ thumal hon zangthei khinta hi. Apil masa leh pil nanung kikhe namah a huchi ding mahle ahi him hi. Sang Lethil in IIM, Ahmedabad ah MBA zoukhe khin thamta hi.

Bungmual a Hermon School luimun a akikai lai in skul tawpnung a mi’n home-work gelh a, lehkha sim a tha-it lai un a pawt-hat deuh chihmahtak chu skul nung a lei keenna mun ah taw puang phirpher zen a leivui lak a va kitholhsek in Lamkhuang-teh peuh kuva chi'n kihaai niaunuau sek hi. Gil le na khollou vanglak! A zingchiang in skul ah lai baihatlou a.k.l. home-work gelhlou chi'n zeep kithuaksek. Heutu khenkhat-khat in hon zeeplou ding hita unteh chia suakta kisasim a i om laitak bang a gilvun peuh hon sihsak chenchen sek uhi. Himahleh, a zingchiang a ngei-a ngei zel thou, bilh a thou mahmah lou kihi. Bangchidan a lehkha ana ki-passed toutou le a diam ah chihsim in om.

Khatvei taget lah CRPF Lane ah Helicopter hong boh hiv'aw. En ut a va kidelh; dailing kawm khong a kitaai a, lenna-field va kitung thei. Thupi kisa petmah himai. Pilot hih utna lungsim khong hon neisakleh pha ve. Koilak ah! Kiknawn lam a skul late manta. Komuniti Hawl nung a dailing-kawm a lawmte- eidan chet a khoval-te toh kibu sun nilouh, Inn kipai ngamlou a'i maimah chia. Sawt ahii na ve! Mi skul kaitawpte thawm zaak-a a kai hi awm-awm a Uniform khong phiatsiang in Inn ahun ngei, a-channel ngei a tung.

Home-work gelh ding bang omlou sim zozen. Thoven simleh kisuanlah guuk thuah. Nuam hetlou. A zingchiang zingkal a innkong, lampi saklam a nisa-lum awi-a paneute toh i na om zeizai lai a Minlian hong pai a, “Zan a ba’chia skul hong kailou e, Lian?” hon chi bang tuh… Katei! Katei! Lu khong lian tultul. Zuau phuah lah kisiamlou zomah. Ka si! Ka si!

I hong lian zodeuh a Sande-skul a Seniar Pawl khong kihita. Mel hoihsak bang leng kinei baih viau laitei. Itna thu koi a gen ngam ding le hi mahmah lou napi Love Story bang kisim ut viau! Koi a zat ding leng ahi diam i chihlai a neu-ngaih bang ana kinei man zomah zel. Buaihuaitak zaw hi. Pearsonmun ah Nungak (naupang khong mah) heel in va kikuan threngthrang. Himahleh itna thu kam a gen ngam dingte kihi mahmah lou. A thu a gelh a, piak teitei dingbang sa, huaile Writing Pad zat sese dia koih zomah. Chikei ve, a bundle a leitop, hilai! Huailai in tangval nou mah, nungak heel kichi ve tei, khat in “Compromise’ thumal hon zang. A gennop kithei ban mahmah lou. Himahleh, kipilsak tei i hihchiang in dotding bang chu ut hetlou viau lai zomah, inn a Dictionary nei chihte hilou napi in...

Teilor hun; bil-leh-ki kikimlaitak vel chu ahi ngei dia gawng dingdeng napi kihatsak tei ringot mawk! Futbol pek alah, mi khetul kia sui khathei, ball pek lah hizenpi. Khezung suisual a bawk keikui a inn tung; kisil ding lungkham huai ata ve. Gang khat, 'Paradox' kichi bang ana kiphuan laitei. CWA-te ana omkei ngeingei leh ana kikhawk kha na ve!

Pilthei chiang i hong hih a chu kikhophawk hak lodekman ana hita. Pawl-IX sim hita. Maths & Science subject-te a Formula theihsa khatbek omlou zomah. Grammar a Tense e, a bang e, theih neilou lai. Gum sim-ekh. A haksa na ve! Duhthusam teel din zaw lehkha sim sang in kholak ki-ut zotham. Himahleh maban ding kigeel thei panta. Zalensa i hong kikulkhum thak chu chiin chilou a bang tops! Huailai vel mah a nitak teng a akua lungzuang le adiam ah CRPF Lane lam apan(?) Pu (Phamta) Thangboi Mangte’ Casette release tung “Leen Heisa” ngaih taktak a mikrafon a hong kikhahsek. Lehkha sim i kichihlai a ala peuh ana kizui kha manzel! Himahleh tupna omleh a lampipi hong om. Huchi'n Pawl-IX (bu thum hiam) fail  hi napi heutute deihsakna ziak a pawl kisuan thei a, Pawl-X kihi teisam. Kisak theihbang om gusim. Ngaihtuah thakthakleh, heutute'n ei-ah deihsakna leh lam-etna ana neih letdan mai uh chu aw!! (Thank You, Teachers!)

Haksatna taktak hong kipanta. Tutan inle mak ka sa lailai. February a skul kilutsek hiven, skul lutnung sawtlou in ka Memory hong blank mawk! Lehkha houchik i sim chia le agen kitheithei mahmah lou. 'T..H..E.. DA', chia a malmal a sim ngai. Simkhin phet alah, bang sim ka de aw, chihle theikhe bunlou zel. Bangziak a mahmah di?? Tutan inle huchi khop a ka memory blank ziak ka thei naikei. Lawm Chinkhansuan Tombing (tunai a EBCC Pastor kai) kiang bang ah ka buaidan kumsek. Hon awlmoh thei mahmah. Lungdam aw, Suan!

Kalkhat vel zoh a memory hong improve vanglak; lungke loman hinapi tha neithak nawn. Mahni panlakna a Pawl-X mualsuah zoulou ding ka hihdan kimusuah. Ka Pu kiang a Tuition hon lasak dia ngen. Huchi'n ka pu deihsakna toh Sir Angam kiang ah akizom in kha giatvel nitaklam teng in Tuition va la in, Maths & Science a basic chu clear zousam. Sir Angam- phat le aphat huai him! Ami lehkha hilhdan himhim thupi hitop mai. Zei a'i na ve. Ka pu- nitha kilohtawm, illiterate in education a hon ngaih poimoh sakdan thupi kasa den ding. Ka skul Tuition Fee lelle sikhop hinapi extra a sen ding thasial hetlou. Hiaichet eive a hon deihsakna genchiantu. Ka pu mahmah!

Tha I piak teitei a, haksa sim lele i pan teitei leh a ‘KONG’ zaw kikhak den samlou ana hi. Lehkha i simpeih kei lehle dohkan mai a tu top. I tuttam phot himhim leh a rewarding-dan kimusuah. I theihlouh kal a lehkha lunglut ana kihiman. Dohkan mai a tut nuam ana hihdan khong thei panpanta. Nitak lehkha simpan i kisak chiang in dak 9 bang ana gingman sek a, neukha behlap i kichih chia 10:30/11pm khong gingman zel. A kumnawn January kha in subject nihvei simsuak manta. Huchihlai in February 14, 1997 in damlou kha thahah. Matric Exam zoulou. Puaknat-huai himai! House-arrest ngaihial in i hong damlou zet zaw aw, ‘khoizual’ a hong kihi ta.

Pathian hehpihna ziak a damnawn. 1998 a Matric Exam 1st Divn. a zoukhia. Lawm Zoson leh Ks Ngaihte toh khosung makaite deihsakna tangtuam riauruau chu, nak nop e!!


(Part-II omlai...)

© Lian Suantak 7/4/11(9-11pm).

Hun Mualliamsa - II na sim nopleh hiai click in:  http://lian-suantak.blogspot.in/2012/01/nunna-puanbang-thak-ii.html

[Hiai ka gelhlai in Siliguri ah Central Excise Dept. ah Tax Assistant seem in ka omlel hi. Mi khenkhatte'n a hunlui uh suut-a a thugelh khong uh ka muhchia'n hunlui suut utna ka nei hi. Huai kawmmah in lehkha simlai hunte khong kisuutleh kuahiam in phattuampih ana neikha thei chih ziak a hiai thugelh hong piang ahi. Sausim a batziak in Part I leh II in kikhen hi. ~17/05/2012, 8:30pm]

Na Mangsia Hia, Bangchi??





ASH!!.. makh ka salua. Lamdang na e aw!... Ka gingta theikei. Zankhat thu a n’on beisan maimah! Na ziat-le-vei teng hon hilh gige hinapi; tuzan na manoh na ding lam hon hilhlou a na tangtawn mun ding na hon zotsan mai… Ke'n kua sianglam zuanta ding ka hiam??” chi’n mangbat awsuak in bangteng Thangpu in sam mahleh Biakmawi’ hinna bel a’ kha hi a, a bawlpa kiang zuan in sapkik vualding ahi nawn ta kei. [Biakmawi bel kum 15 khonglel mi, nungak khedek pan ahi a, 1999 June kha a khosung a kimawlna 'Summer Meet' lai a vuahnuai a kimawl; khosikpi kaai a, kep manlouh phial a azan a si ahi]

Ni leh kha leng suakzel-tumzel ahihman un hun leh kumte bang a hong thak zelzel hi. Himahleh, Thangpu tuh Biakmawi ngaih a baang thei mahmah kei hi. Thangpu en kawm in, “Tuzan kha vak phatdan lunglenhuai na e maw... Bangteng hileh, a hong kik nawnlou ding ngai a kisuk gentheih sang in nungak dang zong mai in, kon panpih ding”, ka chih hang in Thangpu’ lungkhamna ka nemzou tuankei. Hehnep sawm in, “lungkhamna i tung a hong tungte pasal phatak a i thuak mualsuah mai kul hita. Ahi alah, nangzaw na haksatnate na thuak mualsuah thei zel a, tu in leng na palkai nawn ding chih ka thei” ka chi nawn hi.


A’ lu a khuat a phatuam ding hikei mahleh beidong selua in a sam teng bang Thangpu’n a nuai laanggawp a, thuak petmah ahihdan ka haih hetkei hi. A’ aw ka zaklouhna leng sawtkhop a hihtak toh ka houpih zel a, “Na lunggimna, na puaknat luatpen hon gen lechin, ka hon kum theikei tazong in na thuak adan om deuh ding eive.”


A’ lu humna khutte ka lakkhiatsak a, “na aw zaklouhna le sawtkhop a hita, Thang. Endih…” chiin ka paam ua khapi salhkhak singbul ka kawk a, “tua sing leng a khannop laihun in haksa a sak mahmah ding- heipi a phuuk a om in, a dawnlam muat in pasi khong leng a pou hial hi.” Nuailam nga in a kuunsuk nawn vengveng a, ka houpih nate lunglut hetlou ahihdan ka thei hi.


Ka gen ding bang a bei hial hi. Hun paisa a Thangpu’ thiltuahte bang ka ngaihtuah zel hi. Houpih zoulou ka hihman in ka lungkham sim a, himahleh, tutak a ka mohpuak zaw Thangpu bang a kingaihtuah a om ding hi zawlou in amah panpih ding ahih ka phawkkhe thak hi. Ka gen sunzom in, “Tua sing leng a selnawn a, ziik leh pakte suang d’in a hong kisa thak hi. Haksatna hun bangtan hiam a thuaknung in a hong selnawnta. Suang kumlui mahmah- paankai hialte bang leng inn hoih pipi lam na d’in a zattheih veve. Nang leng tu in haksatak in om mahlechin na mailam hun ah mi manpha na hong suak ding chih chianngam ka hi. Hun haksa i tuahlai in ‘nuam’ a kilang ngeilou a hihdan leng nang mahmah hon hilhsa hi ing a, tua na thiltuah leng Pathian in nang adia hoihzaw ding lampi hon gelsak hi kha ding ahi” ka chi nawn a, Thangpu’n bel ka thugen a hon kupsawm tuankei lai hi.


Houpih zohlouh a Thangpu a om ziak in ka patau mahmah a, “Hon dawng ve. Hon supatau mahmah na hi, Thang. Bangchi e?” ka chihphet in a hong dakkhia a, “I tung a khapi vak in ka lungtang sungnungpen taanvak henla, huihzang nung hiauhiaute’n ka lunggimna teng muttheng taleh ka chi ngei! Lungkhamna pen thuaktam ziak a kisek chih omthei hileh aw… Bangteng hon gen lengle, a hitak ka genkhe thei kei ding. Thiltuah mihing a dia sinsaktu hoihpen ahihdan ka thei deuhdeuh. Huiha… Maimah!! Hichi bang ding theikhol hileng…” chi’n Thangpu’n khuisa huthut kawm in genzom thei nawnlou in a khawlguih mawk hi. “Thang..”, chi in ka kawiphei a, “Thupil in, haksat hun a na bah leh na haatna a neu chihna ahi”, chi’n a tha-thoh theihna d’in ka nem kankan hi. Thangpu’n a hon dawng nawn a, “Ken leng tua na thugen ka vangtah louhlai in dik ka sa. Himahleh, haksatna mun ah thupil in omzia a neizou kei!!” a hon chibuk a, alunggimna uangsak zaw ka bang maimah hi.


Ka lawmpa neem zoulou chi in kingaisetak a ka omlai in Thangpu a puksuk hi. Kenle phawnhalh sawm in ka sawi noknok leh, “Na mangsia hia, Bangchi??” chi in kei leng a hon phawng ua, ka lawmpa mangmat selua ka de aw, chi lelah, a diklel mah mangmat ka de aw, chiin Thangpu kia’h ka genleh a lu a su-ngauh hi.




[Thangpu leh Biakmawi, mi taktak ahi uh. Amau pansan a kigelh tangthu phuahtawm ahi. ki-it a kingai mahmah hinapi Biakmawi in a sihsan guih chiang in Thangpu lungsim khoihkha mahmah in midang ngaihle nei thei taktak nawnlou in tuni (14th July 2011) tanpha zi leng nei tuanlou in omlai hi. Ka lawmpa thuaknatna phawk in a ki-itna uh pansan a thugelh ahi.

Tuni tanpha Biakmawi om nawnkei mahleh a inn uh ka va siikkhak chiang in a insung ua Biakmawi lem kitaak ka ensek a, ka suun mahmah lai.


Biakmawi sihnung in a' Guiter tumsek apa'n naupang pawlte zat ding in deihsaktak in BCD, EBCC, Bungmual-te kiang ah pia hi.


Hiai Biakmawi tungtang laigelhtu Lawm Zoson in hichi'n ana geen hi: "Vangsiatna ziak in Senior pawl a ka kaipih uh Biakmawi  in huaikum(1999 a genna)  June kha vel in hanmual hon liamsan ta hi. A suunna daan in LOCAL CHANNEL ah tuala mah ka sa uhi. Kumtawp Naupang ni Dec 30 a kineisek hive’n. huai hun ah Biakmawi pa’n hun ngen hi. Atanu it mahmah khanvual te’n suunna la ka sak uh lungkhoih lua ahihdan  gen hi. Biakmawi la lunglut mahmah , a damlai in guitar tumtum ahihdan hon gen hi. Himahleh Biakmawi in sihna ziak in  lunglutna sunzom thei nawnlou ahihman in amah tup le ngim tangtun theiding naupangte kiang ah Biakmawi  guitar piakkhiakna nei hi. Hiai hun ah naupangte hi’n heutute hileh a guuk  mittui nullou ki om khollou hi." 
Source http://arch12.zogam.com/columnists/zoson-saulim/6983-tukum-christmas]

© Lian Suantak @ 14/7/2011

Gorkhaland Leh Zogam Mimawl’ Tehkakna - II





GORKHALAND (Demand area 6,246 Sq.Kms) mah chi tinten in Bimal Gurung in Political Party, GJMM a.k.a. Morcha 7thOct., 2007 a aphuh khitphet in planning hoihtak toh kalsuan uhi. Central Committee members nei in kahiang tuamtuam bawlzui ngal ua, Eilawi in ZNV, ZMA, ZYA, etc. i neih bang un Morcha-te’n ‘Gorkhaland Personnel’ (GLP), ‘Gorkhaland Janmukti Nari Morcha’ (GJNM), ‘Gorkhaland Janmukti Yuva Morcha’ (GJYM), etc. nei uhi. A objective uleh kalsuan dingdante chiang huntawk a kihilh in Public Meeting sai in Gorkha mipite mobilize uhi. Zogam Artists Association (ZAA) in Tunnu Zogam music album a bawl bang un Gorkha-te’n leng gam-ngaih late CD release in athu-ala in kithokthou uhi.




A’ ZNV uh GLP-te’n Uniform nei ua, Lt. Col (Retd.) Ramesh Allay, Chief of GLP in makaih hi. Member lia leh taang 4,000 khong nei ua, khaloh-dan in Rs.1000-Rs.2000 kikal pia uhi. Kiphin a Procession khong a pai chiang un GLP-te’n mipite control ua; zinling, menchim leh buaina tuamtuamte ah mipite haksatna enkai uhi. Bandh/Strike a bawl chiang un makai dia zang in liam-le-baite First Aid pia in nek-le-tak tasam diakte panpih uhi. GLP-te phattuamna i genleh lungsim ah i buailai uh a hong lang a; ZNV/ZRA-te pahtakhuai petmah uhi. Sihna tanpha tampi’n i tuak uh. Huchihlai in i salphate’ sisan luanna gam District dang suak thei ahihdan Aug. 02, 2011 a O. Ibobi, Manipur Chief Minister in Press-te mai a athugen ah kilang hi. Tangtung taktak ding hileh phal i hi ding uh maw, i daai dide ua. Ahihk’eh tangtunglou ding, O.Ibobi’ doha maimai hi chia, daai dide hi zaw?? Thuleeng zek a omchia’n unau Nagate bang ko-kek pahpah uhi. Eilawi bel hi ial-ial dan in i langsek uhi. Thuleeng maimai hilehleng hiai issue advantage a la in i ‘cause’ uh taklatna di’n zang geihle zaw!! Gamlei it a awsuah ding Zomite’n poimoh kisalou hi di e maw?


Sepaih/ Police toh kinawk na ding a neihpeuh chiang un a’ ZMA uh GJNM-te’n maa kaizel uhi. Haksatna tuak numeite bang GJNM-te’n panpihna pia in enkai uhi. Tuabang zel in a’ GJYM-te’n leng amau sep ding nnate sem in eilawi’ ZYA-te sepdan pian mohpuakna tuam nei uhi. Hiaiteng louleng kahiang tuamtuam a nei ua, a sipsip in i suut man kei hi. Thil ahihpeuh uh kahiang khatkia in hihlou in ki-thuap chetchet uhi.


A heutu-te un lehkhabu, Newspaper, TV leh Internet zang in India sung leh pua a niteng thiltungte ki-update toutou uhi. Bodoland, Telengana leh movement tuamtuamte bang amau’ atoh enkaak in bangchidan a phatuampih thei ding, chihte geel vengveng uhi. Parliament ah Telengana thu a kigenkhak teng in Bimal Gurung in Govt. kiang ah Telengana state a kiphuan nini a Gorkhaland leng na puan ding uh, chi’n khauhtak in bargaining bawlzel hi. Tuma a Egyptian Revolution lai in Gorkha-te’n leng strike a nei ua, a Gen. Secy uh, Roshan Giri in “People (Gorkhas) draw inspiration of movement in Egypt to dethrone 30yrs old regime”, chi hi. E’n khovel leh ikiim-ikiang a thiltungte ah bang zillai i zilkhia ua? Bang chizawng in advantage i lazel ua? chihte kisuut poimoh kha ding hi.


A Sum muhna uh:    Movement a pattung-lai un donation-dan in Innlusi ah Rs.100/- (hiam?) dong uhi. A nung in bel kiphutthoh chihdan bawl nawnlou ua; mi kiphalte apan fund lutzel hi. Himahleh, namdang business bawl a Darjeeling Town a omte kiang ah sum ngen in Singpi-te leh Cinchona huante apan Tax dong uhi. Development Fund, contract work leh DGHC fund-te heikawi ua; Party fund dia zang uh hihtuak hi. B.L. Meena, DGHC Administrator in DGHC Project kisemte 30-35% of fund lel zang a nna kisem dan in gen a, Contractor leh GJMM-te kithubup a corrupt uh hi’n ngoh hi.


Media thahatna a zatdan uh: West Bengal in MLA 294 leh MP 58 a neihlak uah Gorkha-te’n MLA 3 leh MP 1 lel nei uhi. Manipur in bel MLA 60 leh MP 2 kinei a, CCPur Dist. in MLA 6 tak kinei a, MP leng 1 bang i neihtheih chang uh om hi. A ratio et-in Gorkha-te sang in e’n mipi’ palai kihauzaw hi. Gorkha-te nang thei ding Phualpi solkar ah dinmun lian taktak leen Bengali-te tampi om zomah uhi. Hinapi in, Media thahatna naktak in zang uhi. Pau tuamtuam (Hindi, English, etc) zang a Siliguri apan kisuahkhia Daily Newspaper tampi om a, huaite Propaganda thehzakna di’n manphatak in zang thei uhi. The Telegraph ngial bang ah niteng phial in Gorkha movement thu tuangzou gige tel hi. Procession leh agitation a neihpeuh chiang un Media in cover gige hi. Eilawi’ movement National Paper-te ah tuang tawm mahmah lai hi kha ding hi. Hiai lam ah ‘Paper Tiger’ hih utlou chi mailou in ki-etthakna ding omkha ding hi.


6th Schedule Nolhna:  6th Schedule Constitutional (Amendment) Bill, 2007 Union Home Minister Pu Shivraj Patil in 30th Nov., 2007 in Parliamentary Standing Committee (PSC) kiang ah refer hi. Morcha-te’n 3rd Dec.,‘07 in 6th Schedule deihlouh latsakna in 4-day General Strike puang uhi. 6th Schedule delh a Delhi hoh GNLF Leader, DGHC Care-taker le hi, Subash Ghisingh hong kiklam 18th Feb.,‘08 in Darjeeling lut kiksak lou ding chi’n Morcha-te’n ana nang uhi. Huchi’n Darjeeling Town lut theilou in a khonawl Pintail Village ah thamden hi. 6th Schedule deihlou in Subash Ghisingh natan Darjeeling tanggam apan bui tawholh a  holhkhiat sawm uhi. Thauvui-thautang, kimaituam lou hial in nan-a nanthoh uhi. Subash Ghisingh leng 20th Feb., ‘08 in beidong kisa in Kolkata zuan hi. Dongkholh i sakpen leng koihhoih pah geihgeih lou in noh mangtheih hitah!!


Morcha-te’n 6th Schedule thu koihdap dia Govt. noh in anngawl a nuak in General Strike su-khauh semsem uhi. 27th Feb., ‘08 in WB Chief Minister Buddadeb Bhattacharjee in Bimal Gurung kihouna nei ding in a Office ah sam hi. Huchihlai (28th Feb., ‘08) in PSC in Govt. kiang ah 6th Schedule thu ah pilvang mahmah ding in WB Govt theisak hi. Huchi’n, awlawl in 6th Schedule thu genkhak hi nawnlou hi. Subash Ghisingh leng DGHC Caretaker ahihna apan 10th March, ‘08 in kitawp hi.


Non-Cooperation movement: 1st April 2008 apan West Bengal State Govt. kiang ah Taxes(Electric Bill, Telephone Bill, Land & Motor Vehicle taxes) piak nawnlouh ding chih puang ua; kithuman diamdiam uhi. ‘Gorkhaland Territorial Administration’ (GTA) 18th July 2011 in, Central Govt. theihpih in W.B. State toh GJMM in kithukimna suai akaih nung uh 1st Aug. 2011 apan piaknawn pat ding chi’n a tawptan pang tinten uhi. Bargaining power a neihhoih mahmah na khat uchu mun tampi Electric supply-tu Sidrapong Hydel Power Station (Oldest hydro-electric power plant in India) amau gam ah om hi. Electric Fee n’ong dong teitei uleh hiai power station khak ding ka hi uh, chi liuliau uhi. Kithutuaktak in apang diamdiam ua, Govt. in leng force in taxes/fees va khon (ngam) teitei tuanlou ua, State Govt. in Rs.82 Crores vel Revenue mulou uhi. Electrict/Telephone services leng ngawl tuanlou uhi. E’n leng nidang in Non-Cooperation movement i na pan ua Electric Fee piaklouh ding i na chi uhi. Heutu lamte’n enkai taktak tuanlou in a mipi lam in leng heutu-te apan Fees piak taak ding chih thu omlou napi i na pe khualkhual ua, i movement uh lohsam hi kha ding hi. Zanlam deuh a Lamka lak Electricity Dept in drive a bawllai ua bat tampi nei a a-disconnect sakte uh lak ah i Non-Cooperation Movement lai a chihtakluat ziak a awkkha a om di uam, ka chisim hi. Kiphindan i theih utoh kiton in chihtakna leng i neih uh poimoh hi. Huai di’n i kimobilise-dan un thu paw mahmah ding hi. Ban ah, bargaining power bangbang i nei ua? I Mata Dam bek un Electric Power pekhe theileh hoih ding hi a! Unau Hmar-te’n Tipaimukh Dam bargaining na dia zatdan siam mahmah uhi.


Indefinite Shut-down/ Strike:   Procession pai in Non-Cooperation movement-te pan mahle uh Govt. apan dawnna lungtunhuai a muhlouh ziak un June, 2008 in Indefinite Bandh hon pan nawn uhi. Bank, school, Singpi & Cinchona huante, Govt. Office-te khaksak uhi. Thautui leh niteng nek-van taksapna liantak mi nautangte’n tuakpah uhi. Amau kibawltawm, a haksatna uh behlap ding in menchim in a kikawmtuahna lampite uh mun bangzah hiam ah khaktan hi. Indefinite Bandh ziak in West Bengal in Darjeeling gam a piang singpite Rs 20-25 Crores vel man thonkhe theilou ua, Tourism industry apan leng sum tampi mangsak uhi. B.Bhattacharjee, W.Bengal C.M. in Morcha-te kihouna nei ding in Kolkata ah sam hi. Himahleh, Morcha-te’n, “State Govt toh kihou utlou, Central Govt toh kihou ka ut uh” chi’n West Bengal C.M.’ chialna nolh uhi.


Singpite huan a nitha Rs.53.90/- lel loh a nasemte buai masapen uhi. Niteng poimohte tasam pah in; amau mah pang zoulou dia a kilat ziak un a Bandh uh nikhat/nih khahkol zel in Bandh sunzom zel uhi. Bimal Gurung in, “Niteng nektawm zongte a buai uleh dal leh antang khutdim nihnih innlusi a kidong in abuai diakte panpih ahi ding” chi’n puang hi. Bandh khahkol zual a Siliguri a nek-van poimohte paw dia a kuanchiang un Bengali-te’n Siliguri ah Bandh ana puang geihzel uhi. Tuadan a Siliguri Bandh ziak a van a laktheihlouh chiang un Govt. kiang ah heek in nek-le-taak pokhe theizel uhi. Morcha Party in a poimohdan thei in nek-le-taak stock hon bawlpan ua, hunkhop a ngah chiang un Indefinite Shutdown panzel uhi. Eileng agitation taktak pan ding bang hi leng i kiman uhiam? Imphal-Lamka bandh sawtpi hong omleh Mizoram apan van lalut di'n gari lian zattheih ding bangzah i nei ding ua? chihte “look before you leap” di'n a hoih ding hi. Guite Road puahphat poimoh petmah hi.


Tawlsim chiat a a-omlai un Pu Winston Churchill in 13th May, 1940(Kidoupi II lai) in British mipite a hanthawnna, “I have nothing to offer you but blood, toil, tears, sweat” a chih bangdeuh in Bimal Gurung, Morcha President in leng June 26, 2008 in Gorkha mipite hanthawnna in “March 10, 2010 tan a Gorkhaland hon muhpih ding ka hi. Huaitan a kon muhpih keileh ka kithat ding” chi’n Gorkha mipite mai ah kichiam a, Gorkhaland muhpih sawm in naktak in pang hi. E’n Zogam chiktan a muhsawn ihi ding ua? ZRO 1993 a i kiphuhnung tu'n kum 20 ching ding i hita uh. I ki-introspect a eisung mahmah leng self-assessment i kibawlzel uh poimoh hi kha ding hi. Mailam nawt a pai zelna ihi, chih huntawklou a; i kalsuan uh ikiim a mite sang a akinzawk keileh re-unification i chihchih sung a unaute’n va-uk a hon lensan khathei uhi.


Boycott Movement: 7th July, 2008 in Gari number Plate a ‘WB’ kigelhte ‘GL’ a khekchiat di’n thupuan bawlnawn uhi. Tanggam ah lohching man mahle uh Plain area ah lohsam uhi. Siliguri lam a ataai chiang un Police-te’n ‘GL’ kigelh gari-te matsak zel uhi. Eilawi in leng Gari number ‘MN’ kigelhte ‘ZG’ a khek ding bang hitale’ng bang chibang in panlak a hoih dia chihte geel tuak maithei maw?, Movement taktak pan ding bang i hih uleh, chihman in. Central Govt. in gal-et maimai thei ahih nawnlouh ziak un Morcha leh WB Govt. Tripartite talks nei ding in 8th Sept., ‘08 in chial ua, Tripartite talks 11 vei nei toutou uhi. Talks neizou innlam a tunkik chiang un Morcha heutu-te’n mipite kiang ah report hoihtak pezel ua, Newspaper ah simtheih ding in hong tuang demdam zel hi. E’n leng December a ATS ngetna i piaklut nung un Govt. toh kihouna i nei theita ua, report mipite kiang a puangzak a i ki-mobilise zel uh poimoh ding hi.


Govt. toh kihouna neita chi’n tumuang mailou in a sep dingte uh seem kawmzel uhi. Nidang a i khopi min ‘Lamka’ a khek kiksawm a Dawr Signboard-te a ‘CCPur’ kigelhnate ‘Lamka’ chia i na kheksak bang un Gorkha-te’n leng Dawr Signboard-te a ‘Gorkhaland’ gelh di’n 17th Oct., 2008 in kisawl uhi. Lampi, culvert leh innbaang peuh ah ‘Gorkhaland’ kigelh muh ding tampi om hi. Anung sawtlou in, West Bengal kigelhna State Govt. Offices Darjeeling tanggam a omte’ Signboard-te natan ah ‘West Bengal’ pen ‘Gorkhaland’ in khekzou hit-het uhi. Ei nungnung zaw hon zui sam uh hiveh. Eilawi i kuitung zou keisek ua hiven!! A kikhel zaw hi naikei.


Melma dang piang: Gorkha-te’n ma telhsim bang a kilang in Govt. toh kihouna a hon neihchiang un Dooars a teeng Tribal dang ‘Adivasi’ group in Gorkhaland Movement a hon nang panta uhi. Dooars zaau ah Gorkhaland supporter 20% lelkhong om uhi. Adivasi-te Bengali-te’n tosawn hidia muangmoh tampi om uhi. 16th Jan., 2009 in Gurung leh a nungzui mi 10,000 vel Dooars a lut sawmlai Adivasi-te’n ana daal ua, kitauhtuahna piang a; si-le-liam tampi om uhi. Eilawi le unau khat ihi chichi napi i kituahtheih taktak louh uh hon tauh tuahtuah om ahihmel kuan a thei?


Interim Set-Up (IS): Central Govt. leh State Govt. toh kihouna neitou zel ua, Govt. in a tahbang un Morcha-te’n IS lemsa uhi. IS in Legislative Power nei ding chihdan ahi. A thutuun pomthei mahle uh area a huapkhak ding (Govt lamte’n DGHC kizatna sung kia a zat ding, chi uh) ah kilemlouhna piang nawn hi. Kihouna bangle dinkhawl phial in kikangtuah uhi. Govt. toh May, 2010 khatawp a kihouna a neihma un Govt pressure piakna in 8th May, 2010 in Morcha-te’n 2 Days General Strike 15th & 16th May in tanggam ah puang ua; May 10 apan Central, State Govt. leh DGHC Office-te khaksak uhi. A gamsung ua Development work-te dinkhawlsak in Govt-te gari 2 kia (District Magistrate leh Superintendent of Police) taai phal ua, Police gari dangte nasan khaam bikbek uhi. Huai toh kiton mah in anngawl a nuakna mun tuamtuam ah pan uhi.


Power Abuse: Darjeeling tanggam ah Gorkha 90% in GJMM a.k.a. Morcha support uhi. A role play uh leekdeuh ahi dia, a gamtatdan uh dongkholhsa Gorkha-te ngekngek leng hunkuam om uhi. Huchi’n Gorkha-te’ Political party upa pen ABGL tel in Party 8 in tanggam a Democracy tunding nawn na ding leh IS nang ding in 8th May, 2010 in pawlpi ‘Democratic Front’ kichi phuan ua, “without democracy even Gorkhaland will be worthless” chi hial uhi.  Thuneihna tawi in lian mahle’ng daikilkal a honna kham/ning mahmah om kha ding chih kivelhuai hikha ding hi. GJMM-te’n a chang in Political Patry dangte subuai khasek uhi. A kisikna mahmah ding uh 21st May, 2010 in ABGL President, Madan Tamang Club side, Darjeeling ah thah in om a, hiai in naktak in a party uh su minsia in GJMM party niamkiakna liantak tun hi. Govt in Madan Tamang thahna case hon suizui ua; GJMM Central Committee member Nickole Tamang awkkha a, mat in om hi. GJMM President, Bimal Gurung tel in a heutu uh tampi’n case nei ua, mipite muanna naktak in kiam hi. Huchi kawmkal ah Adivasi-te leng hong hat hiaihiai in Gorkhaland movement baang-phu hong bang hial hi. Kimat-kithah zaw akoi-akoi ah vualzawl huailou lua mah ahi dia, i gam ah leng sisan kisuahna, kithahna a tam lawta a, Manipur a tribalte mazang taktak omlou i hikha ding uh.


Bimal Gurung leng hong lunggel thak in Adivasi-te hon lawmbawl hi. 30th May,2010 in IS manghilhbawl in ‘Gorkhaland’ a’chih leng bawl lamdang in “Gorkha-Adivasi Pradesh” chia khek ding chi’n Adivasi-te kiang ah proposal bawl mahleh Adivasi-te utlou uhi. Sawtsim masuan theilou in hong om uhi. Huchi'n Supporter kiam hiaihiai leh langpangte hat hiaihiaidan a a-omlai un Bimal Gurung in a heute mi 3,000 toh Dooars ah lamzuihna hon nei nawn ua, 8thFeb, ’11 in Police toh kinawktuah in GJMM supporter mi 3 in sihloh uhi. Police in thau a khahna tung uah CBI inquiry phut in nuakna hon pan ua; Schools, factories, Govt. offices, singpite huan leh Transport khakvek uhi. “Interim Set-up thu genkha nawn kei un” chi’n Govt kia’h IS ‘closed chapter’ ahita chih thu khak uhi. Indian Constitution Article 21 a ‘Right to live’ pansan in National Human Rights Commission leh West Bengal Governor kiang ah lehkha thon uhi. Govt in leng Bimal Gurung leh Roshan Giri (GJMM Secretary)-te’guard-te lakkhiatsak ua, Gorkhaland movement adi’n kiakniamna thupitak suak hi.


Lawm bawlsiam: 2nd Mar, 2011 in GJMM leader-te’n Pawan Chamling, Sikkim Chief Minister, a’ official Residence, Gangtok ah va mu ua, ‘Social Issues’ toh kisai kihoulim uhi. Chamling ana siam mahmah hi. Gorkha-te panpih ut ding State omsun(?) ahihbang geih in ei leng hong panpih ut ding in Mizoram lamethuai (?) a, lawm bawlsiam poimoh kha ding hi. Tuabangkal ah, West Bengal MLA Election hong naai a Mamata Banerjee, Trinamool Congress (TMC)  Party Dooars leh Terai area Assembly Constituency-te ah 31st Mar, 2011 in GJMM in support puang ua, M. Banerjee toh relation hoihtak hon nei uhi. Mamata Banerjee West Bengal Chief Minister ahihnung sawtlou 7th June, 2011 in Morcha leh Mamata in Gorkhaland thu ah kihouna masa nei in 18th July, 2011 in Pintail Village ah Central Govt. theihpihna toh “GORKHALAND TERRITORIAL ADMINISTRATION (GTA)” pianna di’n kilemna suai a hon kai uhi. 2012 MLA Election ah e’n leng bohfuh sawm le maw..


Bimal Gurung chihtakna mahmah khat taklang cheuh le: GJMM in Strike a bawlchiang ua Leader-te’n gari zatlouh ding chi uhi. 4th Jan, 2011 a strike a bawllai un a’ heute toh 60Kms val Darjeeling apan Kalimpong tan ninih sual in khe in pai keuhkeuh uhi.


N.B.:Authors’ note: Hiai article: 1) The Telegraph issue tuamtuamte 2)Wikipedia & 3)Lawm-te apan data muhte enkawm a mimawl muhdan ahi a, adik chiahlou a om kha maithei.  Gorkha-te a etton tak ua, a lohchingta uh chihthu hilou in zillai om theite zilsawm le’ng chidan ihi. Ki-compare thei ding vual zaw ihi kei maithei. A theite’n Bodo leh Telengana toh kisai bang leng hon luikhe le uchin i heute-te i panpih theihna uh omsun hikha maithei hi. Lunglut bangzel in a sutzop theih ding.

©Lian suantak @20/8/11


[Hiai thu gelh ahihlai in Siliguri ah posting in ka omlel hi. 25th October 2007 apan 10th December 2011 sung Central Excise ah seem in Siliguri ah ka omkha hi. Huai hunsung in Gorkhaland movement ziak in a chang in bandh om zihzeh hi. Bengali leh Adivasi-te'n Gorkhaland pian ding daal chihtak-in daal uhi. Nepali-te toh i meel-le-puam kinaih mahmah ahih ziak in a chang in theikhial a banghiam tuah theih ahihziak in pilvaan a vaal hetkei hi. I nam vaai ah mimal in septheih-bawltheih neikei mahle'ng banghiam sinlai om theite policy bawllamte'n a poimoh khak uh ka gintaak ziak a gelh ahi a, kuahiam ngaihdan toh kituaklou a omleh theihsiamna ka ngeen ngal hi. ~enlarged @18/5/2013]

Saturday 27 August 2011

Gorkhaland Leh Zogam Mimawl’ Tehkakna - I




 ‘ZOGAM’ i chih bangvual un Gorkhate’n (India a teng Nepali-te) amau’ Zogam ‘Gorkhaland’ kichi neih ut in 1907 pek in kivaihawmna tuam ana lunggulh pan uhi. Mawlchik a kipan in Gorkhaland min leng gingsak zezen lou in tang-gam (Darjeeling Hill Areas) adia kivaihawmna tuam ngen in zaidamtak in ana tangkoupih uhi. Eilawi zaatneu tuamtuam kigawmkhawmte bangmah in amau leng zaat tuamtuam Gurung, Tamang, Rai, Limbu (Subba), Thapa, Sherpa, Pradhan, Dorjee, leh adangdang kigawm ahi uhi. I kibatlouhna uh bel: Eilawi ‘Zomi’ a kimin veklou, Kuki leh Mizo alah kimin vek tuanlou a i omlai un Gorkha-te bel ‘Gorkha’ ah kimin in Gorkha min zang in kipumkhat thei ua, population et-in leng eilawi sang in tam zotham uhi. Eilawi mahbang in mawl teisam ahihman un bangmah muhzoh neilou in kum tampi ana vakvai uhi. Eilawi in ‘Zogam’ kichi bangchik vel apan mitsuan a, sual ana kipan i hi ding ua? ZRO kichi pawlpi, 1993 in phuhkhiat ahi a, amalam in ZNC min in i gam hulum sim hehu hi.



British-te’n India a nawtsiat ding kuan un hiai Gorkha-te’ tawndan-khosakdan paizia akiim-apam ua namdangte toh kibanglou ahihdan phawk in; mahni kivaihawm a atuamdin theihna ding un gam/kivaihawmna tuam pe ut uhi. Himahleh Gorkha-te tenna kuam a namdangte Politics-a ana pilkhin uh ahi ngei dia, ana daalpah uhi. A Gorkha-te mah inle panlak dingdan tuan thei samlou a a-omkal un ana kaankuah sawm British-te’n tangtawn adin India ana pawtsanta uhi. India a ukhlai himhim un British-te’n hiai Gorkha-te: akim-apam ua mite toh kibanglou- tawndan leh mihinzia ah hitaleh, tuam ahihdan uh phawk in West Bengal State sung a om hinapi Daan chituam zang in Gorkha-te tenna zau ana vaihawmkhum uhi. A hun laitak a ana mawl lawkha ahi ngei ding uh. Eilawi mahbang in zu-leh-sa kham a khophawklou a a-omkal un mite sikden ana hi uhi.


British India ah kiteelna nanungpen 1946 in om hi. Hiai huntan in namvai ah kitangzialna ana uang law nailou ahi ding. A Bengali-te ngekngek leng mimal a enlou in Party min a en in Gorkha-te mahmah in ana teelching uhi. Huchi’n, hiai Gorkha-te tenna kuam ah CPI-te hong haat uhi. Pu Jyoti Basu, West Bengal Chief Minister lui, 2010 a si ngeileng hiai hun a CPI min in kiteelna ah ana ching hi. CPI-te’n Darjeeling ah khawmpi lian a hon nei ua, Gorkha-te deihna bang in thupukna poimohtak ana lak uh tuh: Gorkha-te gamkhat sung a a-omkhawm theih ua, a kivaihawm tuam theihna ding un Darjeeling District, Jalpaiguri District banah Nepal leh Sikkim (huai hunlai a Country ana hi) gamsung mun khenkhat laheek a ‘Gorkhasthan’ kichi State nget ding chih ahi. CPI in Constituent Assembly kiang ah 6th April 1947 in ‘Gorkhasthan State’ ding ngetna Memorandum ana pelut uhi. Himahleh, hiai ‘Gorkhasthan State’ in a huamkhak ding India gamsung kia hilou a, apolam tanpha ahihman in hiai issue thu haksa ahi chi’n a ngetna uh nawlkhinsak in ana om uhi.


Sawtpi mahmah muhzoh neilou a a-om nung un a thilnget uh bawl lamdang zek in Subash Ghisingh makaihna nuai ah 5th April, 1980 kum in Political Party ‘Gorkha National Liberation Front (GNLF)’ kichi phuan in, India sung a State khat muh teitei sawm in ‘Gorkhaland’ (Hiaipen ‘State within India’ ahi) thagum-thatang zang in ana sual uhi. Police, Para-military forces toh bang kinawktuah in sihna tanpha tampi’n tuak in Jail tang bangle tampi om uhi. Kiphinna huaisetak mai toh kipingpa vei uhi. Hiai hun a agam nget uh: Nepali pau zangte’ tenna, West Bengal mallam gam a Darjeeling, Dooars leh Terai gamte ahi. Eilawi in bel ZRO khazapna nuai ah thauvui-thautang kaikhawm mahle hang kua nawkle hi pilou in mahni kivenna didan lel a kizang tadih hi'n ka thei hi. A helna uh 1985-’86 vel, a haat mahmah lai uh hidan a chiamteh ahi. Huchi’n, Central Govt. ah Congress in vaihawmna a letlai, 22nd August 1988, in ‘Darjeeling Hill Accord’ kichi kilemna suai a hon kaai uhi. Hiai kilemna tungtawn in Darjeeling Gorkha Hill Council (DGHC) kichi a hong piang hi. DGHC in Darjeeling nuai a Sub-Division 3: Darjeeling, Kalimpong leh Kurseong pumpi a huap banah Siliguri Sub-Division sung a mun khenkhat Gorkha-te tenna deuhlak huapkha hi.


DGHC a pianna ding in 22nd August, 1988 in Kolkata a Banquet Hall, Raj Bhavan (The Governor’s Palace) ah zinglam dak 10:00 in Central Govt., State Govt. leh GNLF in suai kai uhi. DGHC toh kisai in thukhun poimohtak hiai om hi: “In the overall national Interest and in response to Prime Minister Rajiv Gandhi’s call, the GNLF agreed to drop the demand for a separate state of Gorkhaland. For the social economic, educational and cultural advancement of the people residing in the Hill areas of Darjeeling district, it was agreed to have an autonomous Hill Council to be set up under a State Act”. Hiai kilemna a’ Political Party lianpen uh GNLF in pom mahleh hiai thukhun in State tuam neih ding dalkha ahihman in Gorkha-te lak ah lungkimlouhna nasatak a hong piang pah hi. Hiai DGHC eilawi’ Autonomous District Council (ADC) toh kibangchet kei mahleh kinaihna mahmah nei hi.


Eilawi in bel ‘Autonomous District Council (ADC)’ 1972 kum a Parliament a ki-passed liuliau ‘The Manipur (Hill Areas) District Council Act, 1971 tungtawn in kinei hi. Manipur ah ADC guk ana om hi. Himahleh, lungtunglou in 6th Schedule ngen in Singtang mite’n kiphinna i na nei ua, huchih dungzui in Manipur a ADC-te awlawl in sukbei in hong om hi. Churachandpur ADC bel March 1989 in hihbei in om hi. DGHC a a’kilametna uh a saan mahmah hang in a’khitui nulna dingphet uh ana hi. Huchi’n 1988 apan 2004 dong term thum ah kiteelna ana neitou ua, Subash Ghisingh Chairman di’n ana ching toutou hi. Hiai DGHC lungkimhuai huntawklou ahihdan phawk in Gorkha-te’n 6th Schedule lunggulh in helna chi tuamtuam ahon pannawn uhi. Thawm om vengvungte kal ah 2004 DGHC kitelna neilou ua, West Bengal State Government in Subash Ghisingh, GNLF-te leader Caretaker di’n 2005 in guanthoh hi.


Lohching tou zel in Central Govt., State Govt. leh GNLF ten 6th Schedule Tribal Council khat ‘Gorkha Hill Council’ kichi pian theihna ding in Memorandum of Settlement (MOS) kichi pom in 6th December, 2005 in suai a hon kai nawn uhi. Hiai Gorkha Hill Council tuh DGHC kizatna sung kia a zat ding chihdan ahi. Eilawi inleng 6th Schedule deih ziak in kum 20 khong MDC/ADC i na koihdap hang un 6th Schedule mu zou mahmahlou in ADCC i pom nawn ua, kipahpih mahmah hi ni hangh. Bangladesh, Myanmar leh India a teeng Zomi-te a ding kivaihawmna khat ‘Zogam’ muhsawm a kiphutkhia i pawlpi uh ZRO in ‘United People’s Front’ (UPF) khazapna nuai ah ‘Suspension of Operation’ (SoO) agreement 22ndAugust, 2008 in Ashoka Hotel, New Delhi ah ana kaai ua, huai agreement point-te lungtunhuai taktak mah a diam, hon chisak hi. Hiai SoO a “..One of the prominent features of the ground rules under SoO is that they (UPF/KNO) have now stopped demanding separate homelands and will protect the territorial integrity of Manipur..” leh a tung a i gen, “..the GNLF agreed to drop the demand for a separate state of Gorkhaland..” kinaihna mahmah om ka sa hi.


6th Schedule mitsuan in DGHC kitelna leng neinawn tuanlou a Subash Ghisingh kia in hon puaktouh chiang in nekgukna khong hong lian in, nidang a kiteelna a neih seklai ua Councillor a ana pangkhate lak diakdiak ah lungkimlouhna/vuina tuamtuam hong lian a; amau (Gorkha-te) sung mahmah ah kituahlouhna hong lian hi. Eilawi in Political Party kichian neikei mahle hang amau bel Political Party tuamtuam tampi ana nei ua, huaite lak ah GNLF ahaatpen-alianpen ahi. Amau sung a kituahlouhna neuhneuh a neih bangdeuh un eilawi le issue khat hong om chiang in Zomi-Kuki-Hmar kikal ah kituahlouhna neuhneuh i neizel uhi. A Meitei-te le hipah zezen lou in ei-le-ei kituakthei mahmahlou i bang uhi.


Gorkha Hill Council deih bawlsim napi; hun hong paizel ah thunung khualthei zodeuh a ahon geel chiang un a huapkhak ding gam ah lungkim zoulou in Darjeeling District pumpi banah Jalpaiguri District sung a Dooars gam a Gorkha-te tenna munteng uapsak ding hon deihta uhi. Kia thamlou in, Darjeeling District leh Dooars a teeng Gorkha atamzaw in State khat neihding lunglut zaw in Gorkhaland mah hon chi tinten pianta uhi. Hichibang in amau sung ah kitheihsiamlouhna neuhneuhte om mahleh, huai kituahlouhnate sangmah in State a deihna uh liansak zaw uhi. State deih a alungkimlouhna uh a hong let hiaihiai dungzui in West Bengal State Govt. in leng mipite sou en in patau panta ahi ngei ding uh. A neuzaw ‘antah’ a zang in khemdaih sawm in kin-le-buang in Gorkha-te 6th Schedule Status piak ding ut thethu uhi. W.B. State Govt. in khabe seep siamtak in Central Govt bang a hon thuzoh in kin-le-buang in Parliament ah paisuaksak sawm in Parliamentary Standing Committee (PSC) bang refer pah zezen lou uhi. Home Minister in Parliament ah 6th Schedule Bill a puaklut lai in, “In fact, the hurry in passing the Bill was because of the fear that if there are delays, it may land to a deteriorating situation in that sensitive area” chi kheelkhal hi. CPM a MLA, MP-te leh Subash Ghisingh, GNLF heutupa mahmah inleng 6th Schedule kintak a piak a poimohdan leh a huihnung gikdan PSC kiang ah tuadan mah in gen uhi.


Huchi kawmkal ah, Gorkha-te tenna zaau a Political Party 21 omte lak ah CPM leh GNLF-te chihlouh Party dang 19-te’n 6thSchedule deihlou chi’n PSC kiang ah Representation bawl uhi. PSC in leng Darjeeling leh Siliguri amun mahmah a va enkhe ding chi’n 6-8th February 2008 sawm uhi. Himahleh, Darjeeling District Administrator in a bouruak gikdan gen in PSC kiang ah va phalou din hilhkik hi. Huchi’n PSC in a va phak ding uh tawpkik thak uhi. Eilawi' Zomi Council inle Autonomous Tribal State (ATS) Indian Constitution a Article 244, 244A pansan in ngetna 16thDec., 2010 in Union Home Minister kiang ah Memorandum ana pelut uhi. I hong haat taktak uleh antah chi tuamtuam- 6th Schedule e, bang e, zang in khemna i tuaktou kha thei uhi.


GNLF leader Subash Ghisingh 6th Schedule a lungkim huntawk ahihlai in anuai a seem a muan mahmah DGHC a Councillor Bimal Gurung in Gorkhaland mah chi tinten in Party kalh a gamtang, chia ngoh in Oct. 4, 2007 in GNLF apan nohkhia uhi. GNLF sung a kituahlouhna neuhneuh kaal ah 2007 in Indian Idol Contest a hong omkha chet hi. Indian Idol ah Gorkha mi Prashant Tamang, Finalist Round a tunlai in Subash Ghisingh daai dide hi. Himahleh, Bimal Gurung in Prashant Tamang adin Gorkha-te lak ah naktak a campaign hon pan in hong lar mahmah hi. Loh-le lohching mahmah in Prashant Tamang Indian Idol-2007 hong hi hi. Hiai hun lemchang a la in Political Party khat ‘Gorkha Janmukti Morcha’ (GJMM) kichi 7th October 2007 in hon phuan hi.


(Gorkhaland Leh Zogam Mimawl’ Tehkakna - II omlai....)


[N.B.:Authors’ note: Hiai article: 1)Memorandum submitted to the Prime Minister and Union Home Minister, G.o.I by the CPRM, 2) The Telegraph 18th July, 2011 issue, 3)Wikipedia, 4)Lawm-te hon mail khenkhat leh 5) Hotel Muvanlai~ V.L. Mangzou’ gelh enkawm a mimawl muhdan ahi a, adik chiahlou a om kha maithei. Hiai Gorkha-te leh i kibatna/kibatlouhna omte suutleng banghiam zillai a omkha ding, chih lametna ziak a gelh ahi. Lunglut bangzel in a sutzop theih ding.]