Monday 31 October 2011

Gorkhaland Leh Zogam Mimawl’ Tehkakna - II





GORKHALAND (Demand area 6,246 Sq.Kms) mah chi tinten in Bimal Gurung in Political Party, GJMM a.k.a. Morcha 7thOct., 2007 a aphuh khitphet in planning hoihtak toh kalsuan uhi. Central Committee members nei in kahiang tuamtuam bawlzui ngal ua, Eilawi in ZNV, ZMA, ZYA, etc. i neih bang un Morcha-te’n ‘Gorkhaland Personnel’ (GLP), ‘Gorkhaland Janmukti Nari Morcha’ (GJNM), ‘Gorkhaland Janmukti Yuva Morcha’ (GJYM), etc. nei uhi. A objective uleh kalsuan dingdante chiang huntawk a kihilh in Public Meeting sai in Gorkha mipite mobilize uhi. Zogam Artists Association (ZAA) in Tunnu Zogam music album a bawl bang un Gorkha-te’n leng gam-ngaih late CD release in athu-ala in kithokthou uhi.




A’ ZNV uh GLP-te’n Uniform nei ua, Lt. Col (Retd.) Ramesh Allay, Chief of GLP in makaih hi. Member lia leh taang 4,000 khong nei ua, khaloh-dan in Rs.1000-Rs.2000 kikal pia uhi. Kiphin a Procession khong a pai chiang un GLP-te’n mipite control ua; zinling, menchim leh buaina tuamtuamte ah mipite haksatna enkai uhi. Bandh/Strike a bawl chiang un makai dia zang in liam-le-baite First Aid pia in nek-le-tak tasam diakte panpih uhi. GLP-te phattuamna i genleh lungsim ah i buailai uh a hong lang a; ZNV/ZRA-te pahtakhuai petmah uhi. Sihna tanpha tampi’n i tuak uh. Huchihlai in i salphate’ sisan luanna gam District dang suak thei ahihdan Aug. 02, 2011 a O. Ibobi, Manipur Chief Minister in Press-te mai a athugen ah kilang hi. Tangtung taktak ding hileh phal i hi ding uh maw, i daai dide ua. Ahihk’eh tangtunglou ding, O.Ibobi’ doha maimai hi chia, daai dide hi zaw?? Thuleeng zek a omchia’n unau Nagate bang ko-kek pahpah uhi. Eilawi bel hi ial-ial dan in i langsek uhi. Thuleeng maimai hilehleng hiai issue advantage a la in i ‘cause’ uh taklatna di’n zang geihle zaw!! Gamlei it a awsuah ding Zomite’n poimoh kisalou hi di e maw?


Sepaih/ Police toh kinawk na ding a neihpeuh chiang un a’ ZMA uh GJNM-te’n maa kaizel uhi. Haksatna tuak numeite bang GJNM-te’n panpihna pia in enkai uhi. Tuabang zel in a’ GJYM-te’n leng amau sep ding nnate sem in eilawi’ ZYA-te sepdan pian mohpuakna tuam nei uhi. Hiaiteng louleng kahiang tuamtuam a nei ua, a sipsip in i suut man kei hi. Thil ahihpeuh uh kahiang khatkia in hihlou in ki-thuap chetchet uhi.


A heutu-te un lehkhabu, Newspaper, TV leh Internet zang in India sung leh pua a niteng thiltungte ki-update toutou uhi. Bodoland, Telengana leh movement tuamtuamte bang amau’ atoh enkaak in bangchidan a phatuampih thei ding, chihte geel vengveng uhi. Parliament ah Telengana thu a kigenkhak teng in Bimal Gurung in Govt. kiang ah Telengana state a kiphuan nini a Gorkhaland leng na puan ding uh, chi’n khauhtak in bargaining bawlzel hi. Tuma a Egyptian Revolution lai in Gorkha-te’n leng strike a nei ua, a Gen. Secy uh, Roshan Giri in “People (Gorkhas) draw inspiration of movement in Egypt to dethrone 30yrs old regime”, chi hi. E’n khovel leh ikiim-ikiang a thiltungte ah bang zillai i zilkhia ua? Bang chizawng in advantage i lazel ua? chihte kisuut poimoh kha ding hi.


A Sum muhna uh:    Movement a pattung-lai un donation-dan in Innlusi ah Rs.100/- (hiam?) dong uhi. A nung in bel kiphutthoh chihdan bawl nawnlou ua; mi kiphalte apan fund lutzel hi. Himahleh, namdang business bawl a Darjeeling Town a omte kiang ah sum ngen in Singpi-te leh Cinchona huante apan Tax dong uhi. Development Fund, contract work leh DGHC fund-te heikawi ua; Party fund dia zang uh hihtuak hi. B.L. Meena, DGHC Administrator in DGHC Project kisemte 30-35% of fund lel zang a nna kisem dan in gen a, Contractor leh GJMM-te kithubup a corrupt uh hi’n ngoh hi.


Media thahatna a zatdan uh: West Bengal in MLA 294 leh MP 58 a neihlak uah Gorkha-te’n MLA 3 leh MP 1 lel nei uhi. Manipur in bel MLA 60 leh MP 2 kinei a, CCPur Dist. in MLA 6 tak kinei a, MP leng 1 bang i neihtheih chang uh om hi. A ratio et-in Gorkha-te sang in e’n mipi’ palai kihauzaw hi. Gorkha-te nang thei ding Phualpi solkar ah dinmun lian taktak leen Bengali-te tampi om zomah uhi. Hinapi in, Media thahatna naktak in zang uhi. Pau tuamtuam (Hindi, English, etc) zang a Siliguri apan kisuahkhia Daily Newspaper tampi om a, huaite Propaganda thehzakna di’n manphatak in zang thei uhi. The Telegraph ngial bang ah niteng phial in Gorkha movement thu tuangzou gige tel hi. Procession leh agitation a neihpeuh chiang un Media in cover gige hi. Eilawi’ movement National Paper-te ah tuang tawm mahmah lai hi kha ding hi. Hiai lam ah ‘Paper Tiger’ hih utlou chi mailou in ki-etthakna ding omkha ding hi.


6th Schedule Nolhna:  6th Schedule Constitutional (Amendment) Bill, 2007 Union Home Minister Pu Shivraj Patil in 30th Nov., 2007 in Parliamentary Standing Committee (PSC) kiang ah refer hi. Morcha-te’n 3rd Dec.,‘07 in 6th Schedule deihlouh latsakna in 4-day General Strike puang uhi. 6th Schedule delh a Delhi hoh GNLF Leader, DGHC Care-taker le hi, Subash Ghisingh hong kiklam 18th Feb.,‘08 in Darjeeling lut kiksak lou ding chi’n Morcha-te’n ana nang uhi. Huchi’n Darjeeling Town lut theilou in a khonawl Pintail Village ah thamden hi. 6th Schedule deihlou in Subash Ghisingh natan Darjeeling tanggam apan bui tawholh a  holhkhiat sawm uhi. Thauvui-thautang, kimaituam lou hial in nan-a nanthoh uhi. Subash Ghisingh leng 20th Feb., ‘08 in beidong kisa in Kolkata zuan hi. Dongkholh i sakpen leng koihhoih pah geihgeih lou in noh mangtheih hitah!!


Morcha-te’n 6th Schedule thu koihdap dia Govt. noh in anngawl a nuak in General Strike su-khauh semsem uhi. 27th Feb., ‘08 in WB Chief Minister Buddadeb Bhattacharjee in Bimal Gurung kihouna nei ding in a Office ah sam hi. Huchihlai (28th Feb., ‘08) in PSC in Govt. kiang ah 6th Schedule thu ah pilvang mahmah ding in WB Govt theisak hi. Huchi’n, awlawl in 6th Schedule thu genkhak hi nawnlou hi. Subash Ghisingh leng DGHC Caretaker ahihna apan 10th March, ‘08 in kitawp hi.


Non-Cooperation movement: 1st April 2008 apan West Bengal State Govt. kiang ah Taxes(Electric Bill, Telephone Bill, Land & Motor Vehicle taxes) piak nawnlouh ding chih puang ua; kithuman diamdiam uhi. ‘Gorkhaland Territorial Administration’ (GTA) 18th July 2011 in, Central Govt. theihpih in W.B. State toh GJMM in kithukimna suai akaih nung uh 1st Aug. 2011 apan piaknawn pat ding chi’n a tawptan pang tinten uhi. Bargaining power a neihhoih mahmah na khat uchu mun tampi Electric supply-tu Sidrapong Hydel Power Station (Oldest hydro-electric power plant in India) amau gam ah om hi. Electric Fee n’ong dong teitei uleh hiai power station khak ding ka hi uh, chi liuliau uhi. Kithutuaktak in apang diamdiam ua, Govt. in leng force in taxes/fees va khon (ngam) teitei tuanlou ua, State Govt. in Rs.82 Crores vel Revenue mulou uhi. Electrict/Telephone services leng ngawl tuanlou uhi. E’n leng nidang in Non-Cooperation movement i na pan ua Electric Fee piaklouh ding i na chi uhi. Heutu lamte’n enkai taktak tuanlou in a mipi lam in leng heutu-te apan Fees piak taak ding chih thu omlou napi i na pe khualkhual ua, i movement uh lohsam hi kha ding hi. Zanlam deuh a Lamka lak Electricity Dept in drive a bawllai ua bat tampi nei a a-disconnect sakte uh lak ah i Non-Cooperation Movement lai a chihtakluat ziak a awkkha a om di uam, ka chisim hi. Kiphindan i theih utoh kiton in chihtakna leng i neih uh poimoh hi. Huai di’n i kimobilise-dan un thu paw mahmah ding hi. Ban ah, bargaining power bangbang i nei ua? I Mata Dam bek un Electric Power pekhe theileh hoih ding hi a! Unau Hmar-te’n Tipaimukh Dam bargaining na dia zatdan siam mahmah uhi.


Indefinite Shut-down/ Strike:   Procession pai in Non-Cooperation movement-te pan mahle uh Govt. apan dawnna lungtunhuai a muhlouh ziak un June, 2008 in Indefinite Bandh hon pan nawn uhi. Bank, school, Singpi & Cinchona huante, Govt. Office-te khaksak uhi. Thautui leh niteng nek-van taksapna liantak mi nautangte’n tuakpah uhi. Amau kibawltawm, a haksatna uh behlap ding in menchim in a kikawmtuahna lampite uh mun bangzah hiam ah khaktan hi. Indefinite Bandh ziak in West Bengal in Darjeeling gam a piang singpite Rs 20-25 Crores vel man thonkhe theilou ua, Tourism industry apan leng sum tampi mangsak uhi. B.Bhattacharjee, W.Bengal C.M. in Morcha-te kihouna nei ding in Kolkata ah sam hi. Himahleh, Morcha-te’n, “State Govt toh kihou utlou, Central Govt toh kihou ka ut uh” chi’n West Bengal C.M.’ chialna nolh uhi.


Singpite huan a nitha Rs.53.90/- lel loh a nasemte buai masapen uhi. Niteng poimohte tasam pah in; amau mah pang zoulou dia a kilat ziak un a Bandh uh nikhat/nih khahkol zel in Bandh sunzom zel uhi. Bimal Gurung in, “Niteng nektawm zongte a buai uleh dal leh antang khutdim nihnih innlusi a kidong in abuai diakte panpih ahi ding” chi’n puang hi. Bandh khahkol zual a Siliguri a nek-van poimohte paw dia a kuanchiang un Bengali-te’n Siliguri ah Bandh ana puang geihzel uhi. Tuadan a Siliguri Bandh ziak a van a laktheihlouh chiang un Govt. kiang ah heek in nek-le-taak pokhe theizel uhi. Morcha Party in a poimohdan thei in nek-le-taak stock hon bawlpan ua, hunkhop a ngah chiang un Indefinite Shutdown panzel uhi. Eileng agitation taktak pan ding bang hi leng i kiman uhiam? Imphal-Lamka bandh sawtpi hong omleh Mizoram apan van lalut di'n gari lian zattheih ding bangzah i nei ding ua? chihte “look before you leap” di'n a hoih ding hi. Guite Road puahphat poimoh petmah hi.


Tawlsim chiat a a-omlai un Pu Winston Churchill in 13th May, 1940(Kidoupi II lai) in British mipite a hanthawnna, “I have nothing to offer you but blood, toil, tears, sweat” a chih bangdeuh in Bimal Gurung, Morcha President in leng June 26, 2008 in Gorkha mipite hanthawnna in “March 10, 2010 tan a Gorkhaland hon muhpih ding ka hi. Huaitan a kon muhpih keileh ka kithat ding” chi’n Gorkha mipite mai ah kichiam a, Gorkhaland muhpih sawm in naktak in pang hi. E’n Zogam chiktan a muhsawn ihi ding ua? ZRO 1993 a i kiphuhnung tu'n kum 20 ching ding i hita uh. I ki-introspect a eisung mahmah leng self-assessment i kibawlzel uh poimoh hi kha ding hi. Mailam nawt a pai zelna ihi, chih huntawklou a; i kalsuan uh ikiim a mite sang a akinzawk keileh re-unification i chihchih sung a unaute’n va-uk a hon lensan khathei uhi.


Boycott Movement: 7th July, 2008 in Gari number Plate a ‘WB’ kigelhte ‘GL’ a khekchiat di’n thupuan bawlnawn uhi. Tanggam ah lohching man mahle uh Plain area ah lohsam uhi. Siliguri lam a ataai chiang un Police-te’n ‘GL’ kigelh gari-te matsak zel uhi. Eilawi in leng Gari number ‘MN’ kigelhte ‘ZG’ a khek ding bang hitale’ng bang chibang in panlak a hoih dia chihte geel tuak maithei maw?, Movement taktak pan ding bang i hih uleh, chihman in. Central Govt. in gal-et maimai thei ahih nawnlouh ziak un Morcha leh WB Govt. Tripartite talks nei ding in 8th Sept., ‘08 in chial ua, Tripartite talks 11 vei nei toutou uhi. Talks neizou innlam a tunkik chiang un Morcha heutu-te’n mipite kiang ah report hoihtak pezel ua, Newspaper ah simtheih ding in hong tuang demdam zel hi. E’n leng December a ATS ngetna i piaklut nung un Govt. toh kihouna i nei theita ua, report mipite kiang a puangzak a i ki-mobilise zel uh poimoh ding hi.


Govt. toh kihouna neita chi’n tumuang mailou in a sep dingte uh seem kawmzel uhi. Nidang a i khopi min ‘Lamka’ a khek kiksawm a Dawr Signboard-te a ‘CCPur’ kigelhnate ‘Lamka’ chia i na kheksak bang un Gorkha-te’n leng Dawr Signboard-te a ‘Gorkhaland’ gelh di’n 17th Oct., 2008 in kisawl uhi. Lampi, culvert leh innbaang peuh ah ‘Gorkhaland’ kigelh muh ding tampi om hi. Anung sawtlou in, West Bengal kigelhna State Govt. Offices Darjeeling tanggam a omte’ Signboard-te natan ah ‘West Bengal’ pen ‘Gorkhaland’ in khekzou hit-het uhi. Ei nungnung zaw hon zui sam uh hiveh. Eilawi i kuitung zou keisek ua hiven!! A kikhel zaw hi naikei.


Melma dang piang: Gorkha-te’n ma telhsim bang a kilang in Govt. toh kihouna a hon neihchiang un Dooars a teeng Tribal dang ‘Adivasi’ group in Gorkhaland Movement a hon nang panta uhi. Dooars zaau ah Gorkhaland supporter 20% lelkhong om uhi. Adivasi-te Bengali-te’n tosawn hidia muangmoh tampi om uhi. 16th Jan., 2009 in Gurung leh a nungzui mi 10,000 vel Dooars a lut sawmlai Adivasi-te’n ana daal ua, kitauhtuahna piang a; si-le-liam tampi om uhi. Eilawi le unau khat ihi chichi napi i kituahtheih taktak louh uh hon tauh tuahtuah om ahihmel kuan a thei?


Interim Set-Up (IS): Central Govt. leh State Govt. toh kihouna neitou zel ua, Govt. in a tahbang un Morcha-te’n IS lemsa uhi. IS in Legislative Power nei ding chihdan ahi. A thutuun pomthei mahle uh area a huapkhak ding (Govt lamte’n DGHC kizatna sung kia a zat ding, chi uh) ah kilemlouhna piang nawn hi. Kihouna bangle dinkhawl phial in kikangtuah uhi. Govt. toh May, 2010 khatawp a kihouna a neihma un Govt pressure piakna in 8th May, 2010 in Morcha-te’n 2 Days General Strike 15th & 16th May in tanggam ah puang ua; May 10 apan Central, State Govt. leh DGHC Office-te khaksak uhi. A gamsung ua Development work-te dinkhawlsak in Govt-te gari 2 kia (District Magistrate leh Superintendent of Police) taai phal ua, Police gari dangte nasan khaam bikbek uhi. Huai toh kiton mah in anngawl a nuakna mun tuamtuam ah pan uhi.


Power Abuse: Darjeeling tanggam ah Gorkha 90% in GJMM a.k.a. Morcha support uhi. A role play uh leekdeuh ahi dia, a gamtatdan uh dongkholhsa Gorkha-te ngekngek leng hunkuam om uhi. Huchi’n Gorkha-te’ Political party upa pen ABGL tel in Party 8 in tanggam a Democracy tunding nawn na ding leh IS nang ding in 8th May, 2010 in pawlpi ‘Democratic Front’ kichi phuan ua, “without democracy even Gorkhaland will be worthless” chi hial uhi.  Thuneihna tawi in lian mahle’ng daikilkal a honna kham/ning mahmah om kha ding chih kivelhuai hikha ding hi. GJMM-te’n a chang in Political Patry dangte subuai khasek uhi. A kisikna mahmah ding uh 21st May, 2010 in ABGL President, Madan Tamang Club side, Darjeeling ah thah in om a, hiai in naktak in a party uh su minsia in GJMM party niamkiakna liantak tun hi. Govt in Madan Tamang thahna case hon suizui ua; GJMM Central Committee member Nickole Tamang awkkha a, mat in om hi. GJMM President, Bimal Gurung tel in a heutu uh tampi’n case nei ua, mipite muanna naktak in kiam hi. Huchi kawmkal ah Adivasi-te leng hong hat hiaihiai in Gorkhaland movement baang-phu hong bang hial hi. Kimat-kithah zaw akoi-akoi ah vualzawl huailou lua mah ahi dia, i gam ah leng sisan kisuahna, kithahna a tam lawta a, Manipur a tribalte mazang taktak omlou i hikha ding uh.


Bimal Gurung leng hong lunggel thak in Adivasi-te hon lawmbawl hi. 30th May,2010 in IS manghilhbawl in ‘Gorkhaland’ a’chih leng bawl lamdang in “Gorkha-Adivasi Pradesh” chia khek ding chi’n Adivasi-te kiang ah proposal bawl mahleh Adivasi-te utlou uhi. Sawtsim masuan theilou in hong om uhi. Huchi'n Supporter kiam hiaihiai leh langpangte hat hiaihiaidan a a-omlai un Bimal Gurung in a heute mi 3,000 toh Dooars ah lamzuihna hon nei nawn ua, 8thFeb, ’11 in Police toh kinawktuah in GJMM supporter mi 3 in sihloh uhi. Police in thau a khahna tung uah CBI inquiry phut in nuakna hon pan ua; Schools, factories, Govt. offices, singpite huan leh Transport khakvek uhi. “Interim Set-up thu genkha nawn kei un” chi’n Govt kia’h IS ‘closed chapter’ ahita chih thu khak uhi. Indian Constitution Article 21 a ‘Right to live’ pansan in National Human Rights Commission leh West Bengal Governor kiang ah lehkha thon uhi. Govt in leng Bimal Gurung leh Roshan Giri (GJMM Secretary)-te’guard-te lakkhiatsak ua, Gorkhaland movement adi’n kiakniamna thupitak suak hi.


Lawm bawlsiam: 2nd Mar, 2011 in GJMM leader-te’n Pawan Chamling, Sikkim Chief Minister, a’ official Residence, Gangtok ah va mu ua, ‘Social Issues’ toh kisai kihoulim uhi. Chamling ana siam mahmah hi. Gorkha-te panpih ut ding State omsun(?) ahihbang geih in ei leng hong panpih ut ding in Mizoram lamethuai (?) a, lawm bawlsiam poimoh kha ding hi. Tuabangkal ah, West Bengal MLA Election hong naai a Mamata Banerjee, Trinamool Congress (TMC)  Party Dooars leh Terai area Assembly Constituency-te ah 31st Mar, 2011 in GJMM in support puang ua, M. Banerjee toh relation hoihtak hon nei uhi. Mamata Banerjee West Bengal Chief Minister ahihnung sawtlou 7th June, 2011 in Morcha leh Mamata in Gorkhaland thu ah kihouna masa nei in 18th July, 2011 in Pintail Village ah Central Govt. theihpihna toh “GORKHALAND TERRITORIAL ADMINISTRATION (GTA)” pianna di’n kilemna suai a hon kai uhi. 2012 MLA Election ah e’n leng bohfuh sawm le maw..


Bimal Gurung chihtakna mahmah khat taklang cheuh le: GJMM in Strike a bawlchiang ua Leader-te’n gari zatlouh ding chi uhi. 4th Jan, 2011 a strike a bawllai un a’ heute toh 60Kms val Darjeeling apan Kalimpong tan ninih sual in khe in pai keuhkeuh uhi.


N.B.:Authors’ note: Hiai article: 1) The Telegraph issue tuamtuamte 2)Wikipedia & 3)Lawm-te apan data muhte enkawm a mimawl muhdan ahi a, adik chiahlou a om kha maithei.  Gorkha-te a etton tak ua, a lohchingta uh chihthu hilou in zillai om theite zilsawm le’ng chidan ihi. Ki-compare thei ding vual zaw ihi kei maithei. A theite’n Bodo leh Telengana toh kisai bang leng hon luikhe le uchin i heute-te i panpih theihna uh omsun hikha maithei hi. Lunglut bangzel in a sutzop theih ding.

©Lian suantak @20/8/11


[Hiai thu gelh ahihlai in Siliguri ah posting in ka omlel hi. 25th October 2007 apan 10th December 2011 sung Central Excise ah seem in Siliguri ah ka omkha hi. Huai hunsung in Gorkhaland movement ziak in a chang in bandh om zihzeh hi. Bengali leh Adivasi-te'n Gorkhaland pian ding daal chihtak-in daal uhi. Nepali-te toh i meel-le-puam kinaih mahmah ahih ziak in a chang in theikhial a banghiam tuah theih ahihziak in pilvaan a vaal hetkei hi. I nam vaai ah mimal in septheih-bawltheih neikei mahle'ng banghiam sinlai om theite policy bawllamte'n a poimoh khak uh ka gintaak ziak a gelh ahi a, kuahiam ngaihdan toh kituaklou a omleh theihsiamna ka ngeen ngal hi. ~enlarged @18/5/2013]

1 comment: