Wednesday 29 February 2012

Ang a Tangta Ngei



TULAI Technology sangtak nuai ah i khosa ua, a neizou taphot in Mobile Phone hoih theitawp tawi sawm chiat i bang uhi. 2009 in deih mahmah in Nokia 5130 XpressMusic ka lei tei hi. Hun hong paizel in Internet khoih utna lian ahihchi'ah screen lian zawdeuh bang kideih hi. October 2011 in Samsung ah kihei in, a screen size lian zawdeuh, 2.8inch, khat ka lei hi, inkal kitawi zeen in. A screen size ziakkia zaw hi samkei e, internet khoih taktak adi’n a phone software in zoulou deuhmah chuh ahi dia, kise mun mahmah in khateng phial a Nokia Care Centre ah va etsak hong ngai hi.


Mi hihdan enton teisam in deihthohtak a ka lei hinapi, Nokia 5130 XpressMusic condemn-bawl zeih in ngaihnou thak Samsung paibang k’on pom a! A chang-a sakhau ah a nih bang un ka kuah lemlum a, dongkholhlua in leng ka theikei. Mobile haipih khat ka hi mai ding e. Ngaihnou thak nana na zaw a meelle fresh zodeuh mah ahih chi'ah Nokia-pen paih hialsang in chi’n switch-off in ka keem mang vengvengta hi. Huchihlai in Madhya Pradesh ah Tour/Village visit ding in sawl in ka omkha a, 17th Feb, 2012 sunnung in mi 35 ka kuan naihnaih uhi.


Ka tuithawl (Internet Pact) thun zeen in State pua a Roaming ngapthawh hi awm-awm in Talk-time bang top-up auh zezen. A luidung-taangdung, khosung-khopua fang in lungsim hon koih(kuaih)na mun deuhte bang click zatzat; a nung-a etkik chia kipahpih mahmah heemham teisam. Facebook bang ah lemlakte upload in theihlouh gam ah facebook in hon pawllimzou mahmah hi. Khovel' piaktheih kipahna in zaw sawt daihlou ahi ngei dia ka ngaihnou siingta’n hon tuhkhiatsak (guksak) a, suikhiat zohlouh in mangta vengveng!


A mual bangzah kaan in koi kuam ah a leeng saam d’uam aw??
Melmak siingta’ lungkimna tak va hi in aw, ka itluat…
Ka lungdeih ka khutsung luahtu aw, ka duat- ka hawmthoh!


Zin hunzeek bei nailou, lah mobile phone mangta! Mobile phone a sana ompen sen a sana danglah kinei tuanlou ahihchi'ah dak gingzah bangle kitheiloupah. Asuun-azaan sawt hi na lawmlawm e! Lawmte number theih lah nei nawntalou. Omlai vei ka hiam maw… nun ka nuam theilou. Heh hong neem ding ka thai lah a gam vangla, i Zoulei, ah lim-nga bang bual ven!!


 A hunbi a hong kim in vangkhua zuan nawn; 27th Feb 2012 in Delhi ka tungkik nawnta uhi. Lawmte zaw lungtungtak in kiik ve unchin kei bel, 'bang chileh SIM Number ngahkik thei ding,' chih kia ngaihtuah in tumuang manlou in ka phaphet kei tazen hi. Kawm thuuktak a condemn-sa ka it masak zawk Nokia 5130 XpressMusic dokkhia in ka itluat- ka lawinu phone gegep in, kihou zouphet… zol kelkel zenleh kilawm khop in ka nulsiang a, kei-ah ang a tangta ngei! Amah a dia ka hihtheih tawp - a khamkhop ding Top-up ka pia a, a-phutawk deihthohna ka piak zohlouh bang kisiik hial dek zezen hi!


Tua bang a ka omsung in zankhua leng a hong sawt dekta a, ka thai itluat apan SMS…

“U lian kon ngai lua
petmahta,ka lumkhin ta
uh mangpha ihmut lim
aw u lian”
[~Khokhawl 09:18:24pm, Today]


..chih ka mu bang chuh aw..aw..aw… kipahna a lian e aw! Va-uk a hon len mangsan Samsung sang in hon taisan lou, lungkelou a paibang ka pomnawn kaal ngakzou Nokia ka itna a hong lian hulhul hi.


Bang hang a hinna neilou Mobile phone hichi tel a it ka de aw?? 

Oho! Ka theikheta! Mung leh Siam-te’ nu’ lunglai guk a itna tongdam luang ana dawhkha hi ve'n!! Itna thu a tuun khak nakleh Envelope le kizutzut hitel ven maw. A mobile phone va pawng pahtak hilou a, huai vanzat a zang a amual zatam hal a ki-it ngoihngoih vangngaih’ tongdam sanna kuata’n a itlou mah dia?


Mihing-te’n itna-tak experience i ut uh. Himahleh itna-tak a na khum/nuam(gige) zenzenkei hi. Itna-tak in hon kapsak in, hon nguisak a… chihsam hang inlah haksatna bangteng tuak lele huai kawmkal ah tomkha kipahna hon tun thei hizel. Huai tomkha kipahna leh nopsak in khovel hinman omsak hizel ven maw?… Tun zaw a Nokia sang mah in huai hon kipaksaktu itna tongdam luantu Mung leh Siam’ nu itna manphatdan, tomkaal hi zongleh, phawk in… a kum sawt semsem; ngaihmeel lah hoih semsem, chi thei samta ing, naupang kha(h) chilou in, chi sam le….

©Lian Suantak @27/02/2012, 11:00pm.

[Pilvan zohlouh ziak adiam, mobile phone ka mangsak munsim hi. Van i mansak chiang in kikhutsam mahmah mai a, chihding dan om mahmah lou zaw eive maw. Luui sadeuh a koihkhiatsa i hon zangnawn maizaw niamkiatna khat chu hi peuhmah in ka thei. Adiak a Mobile phone bang, i tawikhak vanglak leh tawilou a om theihlouh bang hi. Huchia a dang valei ding bang lungbuaihuaipi suak hi. Thangpaihpan a man tampi va lei dinglah sumang zel khale chih a om. Man tawmzawlua va lei ding chihle kiakniamna a i ngaihleh uthuai hetlou hizel. Lungbuaitak a i omlai a i sim toh mangkhawmsek hive'n SIM mis-use a omkhak ding bang kilauthong zel. Buaihuaitak ahi. Hehlah suak, lunggim lailai mah a diangkhia a Police Station a Phone + SIM sukmang va report a i SIM i block sak hiam, a dang apply a, Phone number luipen retain kha option zuihtuak ahita.


Hiai ka gelhlai in Mobile phone sumang chia lungkhamtak a ka omlai in ka zi'n hon phone khachet a, sms le hon khak hi. Mobile Screen a hong dawk bangbang hiai a hon quote ka hi. I lungkham hun chiang khong in zizi in hon hehnem bangzaw i itna lian tultul mai saam eive. Hun haksa ka tuah chiang in ka zi'n hon hehnem sek a, hun kipahhuai a om chiang inle hon kipahpihdan siam sese ka sa a, neifuh kisa in hampha ka kisa mahmah hi. ~Enlarged @12/6/2013]

Wednesday 8 February 2012

Train Sung A Sepaih Toh Houlimna




LEITUNG khualzinna gamzaw ahi ngei dia a chiil-a mihing khuak in a bat ngeilouh - Bus, Train, Plane… mit in i muta ua, i hamphatpih zomah uh. Kei leng kum-4 bang ka na khosakna gam - Siliguri khelah mahmah napi lametna masuan in vaimang’ tuallenna gam, New Delhi, zuan di’n ka kisa hi. It-leh-ngaihte’ inn siik theihtheih siik in Siliguri ka tuntung a ka va belh ka lawmpa Milan Subba-te’ inn ah sun-ann ka va ne a, hunlui suutkhawm in kikhelahtak in mangpha ka kikhak uhi. Huchi’n hon ngaina ka seppihte’n 10/12/2011 in NJP Train Station tan hong kha ua, huaimun ah U K.T. Mang in ka vante hong booked pih a train hon ngakpih den hi. U Mang bel mi awlmohna nei lian mahmah mikhat hi a, RPSF a seem in NJP a Quarter ah teeng; zinveelte baansekna ahi a, atung ah ka kipak mahmah!



Lamet khel-a dakkal 8 bang Train delay ahihman in inch-1 lelle taai nailou himahle’ng tawl malam khin ngingei in nitak-ann bang UMang-te’ inn ah ka va neman thak thethup hi. Train-lu hong dawk chu ki-om kinken thei nawnlou; kidelh gegep sam eive! Hong tung zekai mahmah khem-in kinoh teengtung zel venchin, Berth mu panphet taai dia kisa hong ging thuthut pahzel hi. Train hon ngakpih den hinapi UMang toh bang ginatak a mangpha kikhak manlou in phone in ka kimangpha mai ua, zaan dak 9:30 in Delhi zuan di’n ka taaikhia uhi. Toupa Jesu leng i gintak sang in hong zekai bang mahleh i thugin vuaksuaklou dia koih-a i kiven gige ding ahihdan bang hon phawksak mahmah hi.


Ihmut limlua ahi dia ka khanloh in zing dak 9 ana ging hi. Ka maichet a tu Vaaipa’n hon en gaugau; bang ngaihtuah le a diam ah? Dot-ekh mawk dia… neel khollou ing a, lah va pum zahtak na ding leng ka thei tuankei. Chimtak a khualzin suak hialsang in chi’n a hohna ding ka dong thuai a, aman le hichi'n hon dawng hi, 


Allahabad hohdek ka hi. Nang la.. North-East apan maw?” 
Himah ing e, Manipur apan ka hi.
Achihleh, koi district apan?” 
Churachandpur apan..” 
Kuki maw… Zomi?” 
Zomi ka hi.. Paite.” chi'n ka kihouzel ua, a’ lu su-ngauh in hong daai vengveng hi.  


Manipur n’ong pha khangei hia?” ka dong zom a, 
Phakha ngei zenzen e. North East ah kum 10 vaal ka omkha. Adiak in Nagaland leh Manipur bang ah sawtpi ka omkha hi. Khuga Dam, Songdo(Suangdoh a chihna hi di), Haizang a leng hong omkha ka hi.” chi’n hon dawng hi. 

A’ileh, bang nna seem na hia oi?” ka dong nawn hi. 
Business bawl in ka vaak kawikawi.” chi'n hon dawng hi.


‘Khuga Dam’, ‘Business bawl’, a chihchet in ka lungsim khoih ahi ngei dia huai a seem Contractor khat houh ahihkhak um-gusim in Khuga Dam in mipi lametnate lak-a Electric leh nekding tui kiching pe theilou ding chihthu a Churachandpur mipi’ lungtunlouhdan toh kisai ama’ muhdan theinuam in ka genkaipih hi. “Contractor zaw ka hikei. Hilehle Manipur a District tuamtuam a business khawng bawl a kum tampi hong omkha ka hi” chi’n hon dawng nawn hi.  Thukan deuh in “bang business a mai?”, chi’n dong thakthak mahle’ng kigen utlou hi. K’ong kihou touhtouh chiang un a’ nasep gen utlou napi’n lah North-East; a-diak a Manipur leh Nagaland sungthu theilua hi awmtak in gentheih a hau vial hi. “…Manipur sang in Nagaland  in masawnzaw; Nagaland in Lemna leh khantouhlam nawtta. Manipur bel kiakniamlam nawt zellai ahi!”, chia a gen in ka lungsim a su-na hi.


Samtom vitvet pasal khat ka compartment uah hong lut in ka lawm’ nek ding ann hong pia a, zahtak chitak in a hong kipatna, ka gei ua compartment ah, kiknawn hi. Keile’ng ka ann order IRCTC-te’n a hong pia ua, ka ne tei hi. Sawtlou nung in den-a pasal a hong lutnawn a, ka tuanpihpa nekna a hong hahsiang sak fitfit a, sawtlou tu in pawtkhe nawn hi. Kihou kawmkawm in k’ong taaizel ua, “Nagaland a NSCN-te’n Govt toh Cease-fire a neihnung uh muanna leh khantouhlam manoh uh ahi. Nou leng chu SoO nuai ah na omta ua, a daan na om deuhta ding uh maw?” hon chi nawn hi.


Kanpur ka tungta ua… huchi’n i dinmun/ gamsung thu a theih thuukdan maksa sim in, chitak deuh in a’ nasep ka dong thakthak hi. A hong kigen khong a, “Indian Army a sem ka hi. Tua Allahabad a hoh dek. Na gam uah sawtpi posting kha ka hi. Na thei diam ah?.. Muvanlai ah Thanglianpau, na heutupa uh, ka mukha!..” chi’n hon gennawn hi. A gente dikvek ding hia chihzaw ka theikei. Hilehle ‘Muvanlai” a gen mawkleh theilua sa in makh ka sa hi! Ka kihouna uh ‘tui hellouh’ a vangkim in real-time in Facebook ah post khezel in ka kihou zomzel uhi. “Nou kha..Govt a-sem, singtang a posting-te a mun a omlou; Lamka kia a om. Hausate le a tamzaw Lamka ngen a om a, Fund paite kia enlah!... Na huchih ualeh na gam uh khang ngeilou ding. Singtang lam ah na sepna mun chiat uah na om ding uh ahiNa gam uh zaw a nuam; a mite na hoihkei uh!


Ka kiang a agente zaw ka theisiam. Himahleh ka zum mahmah! Nuam ka sak hetlouh chu kithei saktak a ka kiang ua tu, midangte kiang bang ah, “Manipur a business bawl thil haksa mahmah ahi. Gari a van polut ding na hihleh Manipur na lutma a NSCN-te kiang a Tax na piak ngai. Manipur na lutchia le Naga, Kuki, Meitei UG-te kiang a Tax na piak ngainawn. Huaitan hileh pha ve!.. Zaat khat maimai inle UG faction tuamtuam tampi nei zomahlai uh. Meitei-te bang enle chin UNLF, RPF, PLA, etc. Huaiteng ban ah Police-te kiang natan ah na sun ngailai! Huchi’n hih keile chin business bawl theilou ding. Manipur kha a climate hi’n a gam leipek kikhundan hileh nuam mahmah, hilehle a mite kituaklou uh.” chilai zomah chu... gen ding a vaang e aw! Ka zum tuntun alah aw… ka ngilh theihlouh ka gam ngaih ahizel a. Ka itluat la/thu in awi-awi mai n’ing maw!


Huchi’n Allahabad ka hong tun un lawmpa’n hon kumsan hi. Ka kihouna uh ka ngaihtuah kha nilouh a agam vangla ah om-in amual zatam kaan in pai mahle’ng hon theichian mahmah mi ana om ding hitah! Kua hiam in “Mi muhlouh a na omdanpen na omdan tak ahi” ana chi a, dik ka sa mahmah. Lamka ka khopi ahi chi’n i utdan teng in om thei i kisa maithei. Himahleh i gamtat zia, i thilsai zia in i gam pahtawi in zahlaksak thei mahmah ahihdan ka phawksuah thakthak hi. Pianpih lawm/sanggam aw, "i gam pahtawi tu in hia, su zahlak tu in maw i pan ding?" Nang thu chu ahi ve.


©Lian Suantak @ (24/01/2012 to 06/02/2012)



[Assistant join dia khualzin ka hi a, New Delhi manoh a khual ka zin patna leng ahi. ka manoh gam bang achi diam, chih ngaihtuah kawm in ka nawtsiat- Siliguri bang khiatlahhuai ka sa mahmah hi. Lawm chihding le nei tuanlou in ei' kia in Train in i hong tuang niitniit bangzaw kithawmhau in, lawm kingai mahmah mai eive. 

Khual zinkawm a lawm ding in lehkhabu i sim hiam, ahihkeileh tulai inchu internet bangle a omta a, internet zang in i lawm-le-vualte toh kithuzaak theih gige a, lemchangpi a suakta hi. Khota i totkhakna mun khenkhat ah network a omkei chih chu hi thou mahleh. Train a kisawnkhia/accident chihveel a tamta a, inkuante/tanau leh lawmte toh kithuzaak a, hiaitan ka tungta uh, chia kihilh thilhoih mahmah leh chiintuakpi leng ahi.

Khual i zinlai a i tuanpihte hita hen aw, munthak ah khosakna i patchiang in achik a kithei ngeile hi hetlou pi-in 'vaai' i chimai a, tetoh i khosa khawm a. Manipur genlouh North-East chihle theikha hetlou adim in om mahle uh mi tengteng huchi veklou ahihdan thei a i niteng hunzatdan leh amau toh i ki-deal daan in i gam tawisaang a, le min sesak thei a hihdan i theihsiam poimoh mahmah hi. ~Enlarged @07/6/2013]