Tuesday 5 July 2022

THUMAL GAWM-LE-KHEN

 

I pau hina ve’n chi’n ngamthohbawl sim mah lehang i pau a lai i gelh chiang in a na haksa mahmah viau hi. Haksatna kituak chiat hi a ka theih ahihleh thumal gawm-le-khen ah ahi. English khawng bang a amah a kibawldik geihgeih (auto-correction) diing software kinei nailou ahihman in thumal gawm-le-khen ah pilvan a haksa mahmah hi. Bangzahta in pilvang kichi mah lehang hihkhelh omlou theilou bang hial hi.

 

Laigelh a sim nopna diing in thumal gawm-le-khen in thupo mahmah hi. Laigelh a kigawm nengnung chiang hiam, ahih keileh omze neilou a kikhenthaang nengnung khawng a kigelh i simkhak chiang in theihsiam haksa mahmah hi. Thumal gawm-le-khen zuihdan hoihtak toh a kigelh chiang in bel laigelh melpuak a etlawmsak kia hilou in a gen nop pen leng theih baihsam tuan a; simtute hon panpihkha baan mahmah hi.

 

Hichi zah a kuul leh poimoh thumal gawm-le-khen himahleh i pau uah zuihdan diing kichiantak kibawl bukim zou nailou hi. Tu tantan in Paite Literature Society/ Paite Laipau Saipawl (PLS) in hiai toh kisai bang zah hiam a na bawlte uh i simleh lai i gelh chiang in hon panpihkha baan mahmah ka sa hi. PLS kichi heutu masate’n awlmohna lianpi toh 1945 kum a a na phuankhiak uh ahi a, i nam adia goumanpha ahi.

 

PLS in thumal gawm-le-khen toh kisai a a na paipihdan uh khenkhat hiai bang ahi. Mabelh (prefix) ah ki, su, hih leh pi zat diing chia a gente uh hoih ka sa hi. Etsakna: Kimawl, kipawl, sunuam, sukha, hihhoih, hihsiam, pikuan, pipat, adangdang (addg.). Nungbelh (suffix) ah pih, sak, te, na, kha, tou, addg. kigente bang leng hoih lua hi. Etsakna khenkhat: Hohpih, kimawlpih, hoihsak, damsak, amaute, noute, kipahna, omna, hihkha, kitatkha, domtou, khaktou, addg.

 

Hiaite peel a i suuttouhleh zuih diing paidan bawlkhiak kichi a na baihlam hetlou ahihdan ka phawkkhia hi. Mal (syllable) khat adia mabelh leh nungbelh kituak leh kilawm mahmah i sak sim bang a mal a hong tam a; mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kituak nawnlou bang thei hi. Hun paisa bangtanhiam apan ka na suutna ah buai deuhdeuh bang ka kisak ton om hi. Ka suut sau zohlouh ziak leng a himaithei hi. I pau ah mabelh dia kilawm pipi i zatkhak sek uh om hi. Etsakna khenkhat:

 

DAWM: Dawmpil lou eive aw. Dawmsiam lou ahi aw, addg. Mal khat ‘pil, siam’ chihte ah ‘dawm’ mabelh di’n kituak leh hoih bang mahleh mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kilawm nawnlou bang thei hi. Dawmsimkhiak lou ahi aw, dawmkithazoh lou ahi aw chihte bang kilawm nawnlou bang hi.

 

DAU: Dauliah na chia! Dausoh luateh, addg. Mal khat ‘liah, soh’ chihte ah ‘dau’ mabelh di’n kituak leh hoih bang mahleh mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kilawm nawnlou bang thei hi. Dausimkhiak na chia, dausimkhiakkhak le ka sa ve chihte bang kilawm nawnlou bang hi.

 

HAH: Hahchih na e. Hahgen deuh ka sa, addg. Mal khat ‘chih, gen’ chihte ah ‘hah’ mabelh di’n kituak leh hoih bang mahleh mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kilawm nawnlou bang thei hi. hahnawnkhiak uh e, hahkimuktuk na uh e chihte bang kilawm nawnlou bang hi.

 

HAI: Haipau kei dih. Haihaan ka sa ve, addg. Mal khat ‘pau, haan’ chihte ah ‘hai’ mabelh di’n kituak leh hoih bang mahleh mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kilawm nawnlou bang thei hi. Hailimsan uh e, haikiphatsak e chihte bang kilawm nawnlou bang hi.

 

NAK: Nakpil e. A naksiam e, addg. Mal khat ‘pil, siam’ chihte ah ‘nak’ mabelh di’n kituak leh hoih bang mahleh mal nih, mal thum bang a hong phak chiang in kilawm nawnlou leuleu hi. Naklotkhiak e, nakkapkhelhkhak e chihte bang kilawm nawnlou bang hi.

 

I genkhiak leh i pau chiang in mabelh a i zat mah bang a i lohkhiakkhawm thumal om sek hi. Hiai a tung a kigen teng kia a hikei hi. PLS in zuih dia thukhun (guidelines) a na bawlte manpha lua ahihdan ka phawkkhe deuhdeuh hi.

 

~ Sumthanlian Suantak | Nisim: 2020 kum Gamkha 5 ni (5th June 2020)

No comments:

Post a Comment